ROMANTYZM

ramy czasowe

Europa: pod koniec XVIII (A i N)- do połowy XIX Polska: 1822 -1863

werteryzm

–światopogląd cechujący się nadmierną uczuciowością, uwielbieniem natury; -bunt wobec rzeczywistości, -niezgoda na konwencje obyczajowe, -pesymizm, -nieszczęśliwa miłość, -poczucie bezcelowości życia -bierność, -skomplikowana osobowość, -widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, -wybujała wyobraźnia, -dążenie do samozagłady; -weltschmerz(ból świata) -często kończonym samobójstwem; -świadoma próba zamanifestowania wolności jednostki; -bohater werteryczny jest przykładem bohatera romantyczneg

nazwa epoki

-używana w dwóch znaczeniach: 1. Nurt ideowy dominujący w kulturze europejskiej w I połowie XIX wieku, unikał ścisłych form i stylów, -powtarzające się we wszystkich krajach cechy to: =>przewaga uczuć, intuicji i wiary nad rozumem, =>uznanie wzniosłości i głębi przeżyć za wartości ważniejsze niż piękno, =>protest przeciwko uniwersalizmowi klasycyzmu – powrót do inspiracji ludowych, narodowej oryginalności, =>wkraczanie w światy ukryte- w życie wewnętrzne człowieka i tajemnice bytu; =>indywiduali

bajronizm

postawa bohatera -bajronicznego chętnie naśladowana w literaturze i w życiu, -nieszczęśliwy, kochający wolność bohater, -zbuntowany, -nie akceptujący pewnych konwencji kulturowo-społecznych, -sensem jego życia jest miłość, -żyje w symbiozie z przyrodą, -manifestuje egocentryzm, -tęskni za śmiercią, -pogardza dobrami materialnymi, -dumny, -samotny, -skłócony z otoczeniem indywidualista, -rozdarty wewnętrznie, -skazany na cierpienie, -skłonny do zemsty.

profetyzm

-występował w Dziadach cz III, -polegała zamierzonej próbie przepowiedzenia losów narodu, -obraz przyszłości poeta wysunął z przeszłości Polski i ze współczesnych wydarzeń (rozbiory, proces filomatów i filaretów, powstanie listopadowe) – Mickiewicz uznał je za znaki dziejów narodowych i oparł na nich wizję przyszłości narodu; -wyraża to niezgodę Polaków na istniejący stan rzeczy, -daje szansę na przetrwanie trudnych czasów, -naród który wierzy w misję nie podda się mimo przemocy, śmierci, cierpi

okres burzy i naporu – (sturm Und drang)

–ożywienie w kulturze niemieckiej poprzedzające romantyzm, -protest literacki przeciwko rozbiciu państwa niemieckiego na małe państwa feudalne, -przeciw uciskowi mieszań oraz chłopów, -przeciw upadkowi kultury i gospodarki; -przedstawili nowy ideał- twórcza, wybitna, buntująca się jednostka rewolucjonizująca świat dziełami geniuszu; -inspiracji zaczęto szukać w kulturze ludowej i w wizjach szekspira, -główni twórcy: J.W. Goethe i Fiedrich Shiller.

prometeizm

– w romantyzmie został wykreowany nowy mit Prometeusza – buntownika przeciw tyranii, -obdarzonego nadludzką siłą ducha, -bohater ten stał się symbolem wiary w postęp i zbawienie świata wysiłkiem samego człowieka, -moc twórcza przybliżała go do Boga, -przykład – Konrad z Dziadów III. Cierpi dla dobra ogółu.

mesjanizm

-przedstawienie Polski jako ukrzyżowanego Chrystusa, -Polska jest mesjaszem, -cierpi by zbawić świat; -idea mesjanizmu wyraża przyszłość narodu, -upadek państwa został wpisany w plany Boga. -Cierpienie narodowe może być doświadczeniem zbawczym – odmieni losy świata.

spór romantyków z klasykami

– młodzi romantycy nie chcieli dalej podążać za wzorcami francuskimi, -chcieli związku literatury polskiej z historią kraju, -wykreowała się literatura narodowa, -polegali na własnej wyobraźni i uczuciach, -chcieli rozwijać swój własny sposób myślenia i postrzegania. -Klasycy nie chcieli zmian, chcieli kontynuować oświeceniowe wzorce, -nie chcieli wychodzić spod wzorców europejskich, -uważali że romantycy niedorośli jeszcze do tworzenia własnych wzorców i kanonów.

wallenrodyzm

-mit zdrajcy, -stworzona przez Mickiewicza postać patrioty uciekającego się do zdrady; -chociaż szybko ją potępił idea dotarła do polskich spiskowców, opozycjonistów a wallendrodyzm stał się dla nich jednym ze wzorów do działania, -bohater poświęca swoje życie i honor dla walki z wrogiem narodu, -dopuszcza się zdrady, czynu moralnie nagannego, jednak wie, że nie ma innej metody, powoduje to mimo wszystko wyrzuty sumienia i rozterki; -cierpi z konieczności wybrania takiej drogi + patriotyzm czasó

kreacja bohatera romantycznego

-buntownik skłócony ze światem; -indywidualista; -idealista; -o bogatym życiu duchowym; -wybijający się ponad przeciętność; -nieszczęśliwie zakochany; -ciekawy świata odkrywca; -wrażliwy na piękno przyrody; -poszukujący samego siebie; -przechodzi metamorfozę – duchową przemianę, której może towarzyszyć symboliczna śmierć; -kieruje się emocjami, -często jest rozdarty; -odczuwa swą moc (często nadprzyrodzoną) i potęgę; -religijny, ale może buntować się wobec Boga, -pojawiają się bluźnierstwa; -pat

dramat romantyczny

-gatunek synkretyczny -odrzucenie reguły 3 jedności -swobodna luźna fabuła -obecność elementów fantastycznych i świata nadprzyrodzonego -bohater dynamiczny -kompozycja otwarta -niesceniczny charakter dzieła -sceny zbiorowe -Dziady, Kordian, Nie-Boska komedia

ballada romantyczna

-"aliaż doskonały" -nawiązuje do tradycji ludowej -śpiewność, rytmiczność wiersza -bohaterem jest zwykły człowiek - narrator to człowiek spoza świata ludowego, ale wyraźnie jest nim zafascynowany -nastrojowość, tajemniczość, groza, fantastyka - elementy romantycznego historyzmu

sonet

- gatunek liryczny, wywodzący się od Petrarki, -występował orientalizm, -podkreślał żywność i koloryt, -występowały hiperbole, onomatopeje, oksymorony i personifikacje,

powieść poetycka

– dłuższy utwór wierszowany łączący elementy liryki, dramatu i epiki, -występują dialogi, -ma luźną, fragmentaryczną budowę - obfituje w momenty dramatyczne; -achronologia wydarzeń, -towarzyszy zazwyczaj aura zagadkowości i niedomówień oraz emocjonalna subiektywna narracja; -występują często motywy średniowieczne i orientalne

epopeja

-gatunek synkretyczny: =>liryka: przeżycia wewnętrzne, emocje, przekonania jednostki, opisy przyrody(subiektywne); =>epika: świat przedstawiony jest w ujęciu fabularnych, epicka narracja – dużo opisów i zdarzeń, mniej dialogów; =>dramat: w niektórych scenach dialog dominuje; -ukazujące dzieje życia bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu

gawęda szlachecka

– opowieść ustna, -luźno skomponowana, -obfita w dygresje, powtórzenia i ekspresyjne zwroty do słuchaczy, -swobodnie traktuje fabułę, -opartą zazwyczaj na przygodach i awanturach samego gawędziarza; -przywiązuje dużą wagę do tradycji szlacheckiej, -często sceptycznie opowiada o tym co nowe lub zagraniczne

ODA DO MŁODOŚCI

– najsłynniejszy polski manifest młodych, -wyraża nowe romantyczne pragnienie buntu i wyzwolenia świata przez młodych; -początkowo ocenzurowana, -towarzyszyła konspiracji i poczynaniom powstańczym

ROMANTYCZNOŚĆ

-wskazuje na ograniczenia oświeceniowej wiedzy, -kwestionuje racjonalistyczny i empiryczny sposób poznania świata; -Starzec z romantyczności wzorowany był na postaci Jana Śniadeckiego-zagorzałym przeciwniku nowych nurtów filozoficznych i literackich,

DZIADY III

-Gustaw skupiony na osobistym nieszczęściu przechodzi metamorfozę w Konrada – patriotę mierzącego się z nieszczęściem narodu, -oba wcielenia rozdziela symboliczna śmierć będąca zarazem chwilą narodzin. -III Część Dziadów jest dramatem historycznym w znacznej mierzy opartym na autentycznych wydarzeniach (Proces Filomatów i Filaretów, prześladowania), -Mickiewicz pisał o wydarzeniach sprzed kilku lat, -postacie występujące często noszą prawdziwe imiona osób żyjących lub niedawno zmarłych, -mogą by

DZIADY IV

-łącznie z częścią II nazwane Dziadami kowieńsko-wileńskimi; -IV część jest echem uczuć poety do Maryli Wereszczakówny. -Do domku Księdza przychodzi Pustelnik (przemoczony, blady, trupim wyglądem przeraża dzieci, dziwacznie ubrany, sprawia wrażenie obłąkanego, chaotycznie opowiada o swojej nieszczęśliwej miłości, Księdzu ciężko pojąć opowieść, Pustelnika irytuje brak zrozumienia, Pustelnik gałąź jodłową nazywa swoim przyjacielem, przemawia do owadów. Ksiądz rozpoznaje w Pustelniku swojego ucznia

SONETY KRYMSKIE

-cykl 18 sonetów stanowiących plon podróży Mickiewicza na Krym, -wyprawa okazała się wtajemniczeniem w orient, -zafascynował się naturą i sztuką, -wprowadzał językowe orientalizmy, -z romantyczną przekorą i swobodą potraktował rygorystyczną formę sonetu i język poetycki, co zostało uznane za barbarzyństwo; -Stepy akermańskie, widok gór ze stepów Kozłowa, droga nad przepaścią w Czufut-Kale, Burza,

KONRAD WALLENROD

– akcja toczy się w średniowieczu, -bohater Litwin porwany jest za młodu przez Krzyżaków, poprzysięga zemstę na wrogu, w zamiarze umacniają go pieśni wajdeloty Halbana, -wraca na Litwę, żeni się, mógłby być szczęśliwy, jednak zakon znów uderza, a on postanawia ratować ojczyznę. Ucieka się do podstępu – zostaje Krzyżakiem, pod fałszywym nazwiskiem Konrada Wallenroda zdobywa rycerską sławą, a po latach – godność wielkiego mistrza. Celowo prowadzi zakon do katastrofy i chociaż spełnił swe dzieło- p

LIRYKI LOZAŃSKIE

-z czasów, kiedy poeta był profesorem uniwersytetu w szwajcarskiej Lozannie, gdzie wykładał literaturę łacińską. -Wiersze te cechuje olbrzymia prostota i naturalność, -choć jednocześnie dotykają one spraw najważniejszych, zasadniczych problemów ludzkiego życia. -Liryki lozańskie wieńczące Mickiewiczowską twórczość stanowią bolesny rozrachunek z własną przeszłością, -refleksję na temat przemijania i sensu istnienia; - charakter refleksyjny i podsumowujący; Polały się łzy-wierszem-płaczem”. -Kryty

PAN TADEUSZ

-to najbardziej znane i najbardziej charakterystyczne działo Adama Mickiewicza. -Poeta odmalował w nim obraz „utraconej ojczyzny” - ukochanej Litwy, „kraju lat dziecinnych”, do którego tęsknił przebywając na emigracji. -Napisany regularnym 13-zgłoskowcem -poemat nawiązuje w formie i tematyce do gatunku eposu, -choć pierwotnym założeniem Mickiewicza nie było stworzenie dzieła o takiej przynależności gatunkowej. -Utwór stopniowo rozrastał się pod jego piórem aż do monumentalnego, bo składającego s

GIAUR BYRON

-Jest to postać niezwykle tajemnicza, -o nieznanym pochodzeniu i nieznanej przeszłości. -brak prawdziwego imienia, a przez Turków, wśród których przyszło mu żyć, nazywany jest „giaurem: -innowiercą; -chrześcijanin z Wenecji, wykształcony; samotny, wyalienowany, niezrozumiany przez odmiennych kulturowo Muzułmanów; -miłość do Leili stała się jego sensem życia, -była ona branką Hassana, z czasem przeobraziła się w destrukcyjną siłę, niszczącą jego psychikę i popychającą go do zbrodni; -Potajemna mi

CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA GOETHE

-powieść epistolarna (forma listów pisanych do Lotty, Alberta i przyjaciela Wilhelma); -jest to pamiętnik życia wewnętrznego bohatera, który postrzega świat przez pryzmat uczuć, prowadzi autoanalizę uczuć; -wykreowany tu został bohater werteryczny; -zakochany w Lotcie, pisze o wpływie uczucia na swoją psychikę, -bardziej kocha samo uczucie niż Lottę; miłość = cierpienie, -występuje ostra krytyka podziałów społecznych i jednoczesny zachwyt nędzą -walkę o życie Werter postrzegał jako poetycką, -na

FAUST

-mit człowieka faustycznego: -opowiada o człowieku, który chce żyć pełnią życia, zachować wieczną młodość, zdobyć władzę nad przyrodą i ludźmi, by to osiągnąć zdecydowany jest na wszystko, nawet paktowanie ze złem. -Odsuwa tradycyjne wyobrażenia moralne, pragnienie jest dla niego miarą świata; -ostatecznie czekają go wątpliwości, a później klęska; -porównywany z Prometeuszem, określany jako człowiek niezależny – buntownik i zdobywca. -pierwowzorem był renesansowy mag Johann Faust; -Małgorzata-uo