Młoda Polska

nazwy epoki

Młoda Polska, modernizm, neoromantyzm, fin de siecle/dekadentyzm

ramy czasowe epoki

od 1890 (w Polsce 1891 - debiut poetycki Kazimierza Przerwy- Tetmajera) do 1918 (koniec I wojny światowej)

bergsonizm

filozofia sformułowana przez Henri Bergsona, poznanie świata jest możliwe dzięki intuicji. Świat jest dynamiczny, ulega ciągłym przemianom, a człowiek dzięki drzemiącym w nim siłom witalnym (élan vital), jest aktywny i rozwija się.

cyganeria

grupa artystyczna, bohema, prowadząca skandalizujący tryb życia, głosząca pogardę dla filistrów, wywyższająca się

dekadentyzm

postawa charakterystyczna dla człowieka końca XIX wieku, przejawiająca się w niemocy, marazmie, przekonaniu o zbliżającym się końcu świata. Dekadent to człowiek, który utracił dogmaty, nie wie, jak żyć, boi się rzeczywistości, jest bezsilny

ekspresjonizm

nurt charakterystyczny dla literatury i sztuki okresu, polegający na wyrażaniu wewnętrznych uczuć - stąd operowanie silnymi emocjami, mocnymi/intensywnymi barwami, kontrastem

filister

pogardliwe określenie bogatego mieszczanina

fin de siècle

koniec wieku, nazwa podkreślająca schyłkowość epoki

impresjonizm

kierunek malarstwa przeniesiony do innych dziedzin sztuki, charakteryzujący się ukazywaniem ulotnej chwilii, niepowtarzalnego wrażenia, gry świateł, operował delikatnymi barwami, dźwiękami, zapachami, często w literaturze sięgał po synestezję

modernizm

nazwa epoki podkreślająca nowe prądy artystyczne pojawiające się na przełomie wieków

neoromantyzm

nazwa epoki łącząca jej osiągnięcia z romantyzmem. Cechy wspólne to indywidualizm twórczy, zainteresowanie wsią (ludowość-ludomania), Wschodem (orientalizm-secesja), wprowadzenie do utworów elem. fantastycznych, romantyczne motywy i sposoby obrazowania

nietzscheanizm

filozofia stworzona przez Friedricha Nietzschego głosząca kult nadczłowieka - silnej doskonałej i potężnej jednostki odrzucającej moralność chrześcijańską

nirwana

pojęcie zaczerpnięte z filozofii Wschodu, stan niebytu, na pograniczu życia i śmierci, wyrzeczenie się wszelkich ziemskich pragnień, całkowity sposób osiągany na drodze medytacji

ludomania (chłopomania)

pozorne zainsteresowanie wsią

parnasizm

kierunek zapoczątkowany w poezji francuskiej drugiej połowy XIX wieku, głoszący ideał poezji wyzwolonej z wszelkiej użyteczności, doskonałej pod względem formy

schopenhaueryzm

filozofia pesymistyczna sformułowana przez Arthura Schopenhauera, głosząca, że życie ludzkie jest pasmem cierpień, a człowiek cały czas dąży do szczęścia, ale nigdy go nie osiągnie

secesja

kierunek rozwijający się przede wszystkim w sztukach użytecznych i architekturze, charakteryzujący się asymetrią, zdobniczością i dekoracyjnością

symbolizm

kierunek w literaturze, dramacie i sztukach plastycznych, wyrażający się nie nazywaniem, a jedynie sugerowaniem rzeczywistości, pozostawiający możliwość wielu interpretacji

synestezja

środek stylistyczny polegający na działaniu na wyobraźnię skojarzeniami różnych zmysłów, tzw. barwne słyszenie

sztuka użytkowa

nadawanie wyrafinowanej formy nawet najbardziej banalnym przedmiotom codziennego użytku

nadczłowiek

istota odznaczająca się silnym charakterem, dumą i niezależnością, mądrością, wysoką kulturą i zdolnością do afirmacji życia

styl zakopiański

srchitektura i sztuka charakterystyczna dla twórczości zakopiańskiej, budził zachwyt i stanowił inspirację dla młodopolskich artystów

filozofia Schopenhauera ~ główne założenia

u podstaw rzeczywistości leży wola, irracjonalny ślepy popęd/woli nie można zaspokoić, a to powoduje cierpienie/ból cierpienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie dla innych cierpiących i kontemplację piekna w sztuce

filozofia Nietzschego ~ główne założenia

życie najwyższą wartością/tradycyjną moralność ogranicza życie/ludzkość musi odrzucić chrześcijaństwo, które hamuje jej rozwój/ideałem jest nadczłowiek, jednostka kierująca się wolą mocy/jednostka nie powinna się poświęcać dla społeczeństwa

„sztuka dla sztuki”

koncepcja tzw. sztuki czystej, czyli pozbawionej zadań pozaartystycznych, etycznych, religijnych, światopoglądowych i dydaktycznych, realizująca cele czysto estetyczne

psychizacja krajobrazu

zabieg artystyczny polegający na ukazywaniu przeżyć i stanów duchowych człowieka za pomocą obrazów przyrody

instrumentacja głoskowa

zabieg stylistyczny polegająca na takim doborze słów, aby pewne głoski powtarzały się częściej, występowały w grupach i tworzyły układy brzmieniowe. Dzięki temu tekst staje się bardziej melodyjny

dramat naturalistyczny

przedstawia ciemne strony ludzkiej egzystencji, z bohaterami mówiącymi językiem potocznym, a nawet gwarą (publiczność miała odnosić wrażenie oglądania prawdziwego, nieupiększonego życia)

wiersz sylabotoniczny

rodzaj wiersza charakteryzujący się jadnakową liczbą sylab w wersach oraz powtarzającym się układem sylab akcentowanych i nieakcentowanych. W efekcie wiersz jest silnie zrytmizowany.

katastrofizm

tendencja wyrażająca się przekonaniem o nieuchronnym upadku cywilizacji, a nawet świata. Elementy katastrofizmu pojawiły się już w romantyzmie.

franciszkanizm

tendencja odwołująca sie do poglądów św. Franciszka z Asyżu, zwłaszcza do idei ewangelicznego ubóstwa, braterstwa wszystkich stworzeń i afirmacji świata

akt mowy

wypowiedź mająca określone znaczenie dla osób, które chcą sobie coś przekazać

eufemizm

słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych

etymologia

badanie pochodzenia wyrazów

wzorce osobowe w epoce Młodej Polski

artysta (Wesele), dekadent (Ludzie bezdomni), mocarz (Kowal), kobieta niezależna (Ludzie bezdomni), femme fatale (Chłopi), społecznik (Ludzir bezdomni)

gatunki literackie w epoce Młodej Polski

sonet, hymn, erotyk, powieść, dramat symboliczny i naturalistyczny

cechy epoki

dekadentyzm, indywidualizm, sztuka dla sztuki, subiektywizm, nastrojowość, pesymizm, aktywizm

obraz

Claude Monet Impresja, wschód słońca

obraz

Gustaw Klimt, Adele Bloch-Bauer I

obraz

Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo

obraz

Edvard Munch, Krzyk

obraz

Edgar Degas, Lekcja tańca

obraz

Henri Rousseau, Sen

obraz

Vincent van Gogh, Pole pszenicy z krukami

obraz

Iwan Ajwazowski, Statek podczas sztormu

rzeźba

Auguste Rodin, Wieczna wiosna

obraz

Edward Burne-Jones, Pan i Psyche

obraz

Stanisław Wyspiański, Chochoły

Kto to?

Arthur Schopenhauer, niemiecki filozof

Kto to?

Fryderyk Nietzsche, niemiecki filozof

kto to?

Charles Baudelaire, francuski poeta (Padlina, Albatros)

kto to?

Arthur Rimbaud, francuski poeta (Statek pijany)

kto to?

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta, prozaik, dramaturg (Koniec wieku XIX, Na skalnym podhalu - Dziki Juhas, Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej)

kto to?

Leopold Staff, poeta, dramaturg (Kowal, Deszcz jesienny)

kto to?

Jan Kasprowicz, poeta, dramaturg (Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, Księga ubogich, Dies irae)

teatr ogromny

podejmuje tematykę narodową, indywidualizuje język bohaterów, dokonuje syntezy sztuk, korzysta z tradycji teatru europejskiego, dokonuje synkretyzmu poetyk

synkretyzm

łączenie w jedną całość różnych, często sprzecznych, koncepcji lub idei

aliteracja

powtórzenie jednakowych układów głoskowych na początku kolejnych wersów lub sąsiadujących ze sobą wyrazów jako sposób instrumentacji głoskowej, uwydatnienia budowy wiersza lub gry słów

mityzacja przestrzeni

wprowadzenie do utworu cech mitu lub legendy

mitologizacja

wprowadzanie do utworu elementów mitologicznych

funkcja retardacyjna

jej celem jest zwiększenie napięcia u czytelnika poprzez opóźnienie bądź zatrzymanie akcji utworu, zwykle literackiego. Osiąga się ją poprzez długie, obszerne opisy.

eufonia tzw. piękne brzmienie

Eufonia to przyjemny brzmieniowo ton wypowiedzi, harmonijny dobór dźwięków.