polski-definicje

aluzja literacka

swiadome odwolanie sie w dziele literackim do innego utworu

antropocentryzm

Pogląd według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata

antyteza

Figura stylistyczna polegająca na tym że autor zostawia dwa przeciwstawne znaczeniowo elementy wypowiedzi

antyutopia

negatywny utwór, ktory ogranicza prawa jednostek do minimum

arkada

dwie podpory zamkniete od góry łukiem

arkadia

Kraina w starożytnej Grecji opiewana w poezji antycznej jako miejsce zamieszkane przez prostych pasterze wiodących szczęśliwe życie w harmonii z naturą

ateizm

postawa negujaca istnienie Boga

dedukcja

wnioskowanie dojście do określonego wniosku na podstawie wcześniej założonego wnioskujace ze zbioru przesłanek

deizm

Pogląd według którego Bóg stworzył świat i rządzące nim prawa ale nie ingeruje w jego dzieje

decorum

zasada stosowności, ktora okresla wzajemne relacje elementów dziela literackiego

demagog

Osoba zwłaszcza polityk starające się w celu zdobycia lub utrzymania władzy zyskać popularność przez mówienie ludziom tego czego oczekują

dialog filozoficzny

Utwór składający się z wypowiedzi dwóch lub więcej osób tyczących dysputę nawiązuje do wzoru dialogów Platona

dramat

Obok liryki epiki jeden z trzech rodzajów literackich obejmuje utwory przeznaczone do wystawienia na scenie w których fabuły i świat przedstawiony poznajemy z wypowiedzi bohaterów działań

empiryzm

Pogląd według którego poznanie opiera się na doświadczeniu zmysłowym

epikureizm

kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Epikura. Filozof twierdził że źródłem szczęścia są przyjemność oraz spokój wewnętrzny wynikający z umiarkowania

erotyk

utwór poetycki o tematyce Miłosnej

esej

Gatunek do którego należą szkice krytyczne publicystyczny lub naukowe najczęściej są to swobodne komentarze dotyczące jakiegoś zjawiska lub problemu

etykieta językowa

Zbiór zasad mówiących o tym jak należy formułować wypowiedzi wypowiedzi w zależności od adresata i sytuacji jest wyrazem grzeczności językowej a jej przestrzeganie świadczy o tym że potrafi mi się kulturalnie komunikować

fresk

malowidlo na scianie budowli

fronton

przednia część budynków których znajduje się główne wejście

gradacja

Inaczej stopniowanie środek stylistyczny polegający na uszeregowaniu składników wypowiedzi w porządku nasilanie się lub słabnięcia wskazywanej przez nie cechy znaczeniowej

groteska

gatunek estetyczne które ukazuje świat w zabawny zdeformowany sposób

hiperbola

Środek artystyczny przedstawiające osobę i przedmioty lub zjawiska w sposób wyolbrzymiający i wygląd znaczenie działanie i oddziaływanie

horacjanizm

nawiazywanie do poezji horacego przez innych tworcow: jego dazenie do prostoty i jasnosci stylu, powsciagliwosc w wyrazaniu uczuc, wiernego opisywania rzeczywistosci, sieganie po watki mitologiczne, zachecanie do korzystania z zycia tu i teraz

humanizm

ruch umysłowy nawiazujacy do kultury antyku koncentrujący sie na zagadnieniach związanych z człowiekiem i wartościami których jest on źródłem

hymn

Gatunek liryczny wywodzący się z antyku obejmuje utwory utrzymywane w uroc zystym podniosłem tonem wysławiające bohatera bóstwo, idęe naród, instytucje

iluzjonizm

tendencja w malarstwie i architekturze nwykorzystujące Wierny przedstawienie rzeczywistości zjawisko złudzenia optycznego do stworzenie iluzji realności

indukcja

metoda tworzeniateorii na podstawie obserwacji zdarzen i doswiadczem

inwersja

przestawny szykkwyrazów w zdaniu. stosowana jako środek artystyczny -barol

ironia

sprzeczność między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym wynikającym z intencji mówiącego a także np. okoliczności

kalwinizm

Protestanckie wyznanie chrześcijańskie odwołujące się do myśli jana Kalwina. kalwini podkreślali rolę boskiego przeznaczenia w Zbawieniu i głosili Surowe zasady etyczne

karykatura

przedstawienie postaci które, sa przejaskrawione w celu ośmieszenia

kazanie

Przemówienie wygłaszane przez duchownego do wiernych podczas nabożeństwa komentujące pismo Święte wykładający podstawy wiary lub przekazujący nauki moralne

klasycyzm

Ogólnie nazywane w literaturze sztuce i architekturze do wzorców antycznych pojawiające się w renesansie i epokach późniejszych klasycyzm to tak że kierunek artystyczny literacki który rozwijał się we Francji innych krajach europejskich

komedia

Gatunek dramatu o zabawnej tematyce. efekty Humorystyczne najczęściej są w utworach oparty na komizmie sytuacji charakterów postaci lub używanego języka

komedia charakterów

odmiana komedii, do której należą utwory prezentujące sylwetki moralne i psychologiczne bohaterów. jest jedna cecha charakteru postaci mającea wpływ na jej Postępowanie i relacji z otoczeniem

komedia obyczajowa

Odmiana komedii obejmujące utwory w których ośmieszające sposób jest przedstawiony obyczajowość określonego środowiska społecznego panujące w nim zasady motywy postępowania i wady jego przedstawicieli

koncept

oryginalny pomysł który wplywa na konstrukcję i wymowę utworu literackiego oraz zaskakuje czytelnika

kontrapost

Popasag, w ktorym ustawienie stojącej postaci tak aby ciężar ciała spoczywa na jednej nodze a drugą lekko cofnięty dotykała ziemi czubkami palców przy odchyleniu ran i tułowia lekko do tyłu

kontrreformacja

ruch odnowy w łonie kościoła katolickiego rozwijające się w szesnastym wieku w reakcji na protestancką reformację i główne założenia zostały sprecyzowane na soborze w Trydencie

konwencja literacka

Trwalony w praktyce literacki zespół norm określających charakter poszczególnych składników utworu a także sposób ich zorganizowania większe całości

konwencja stylistyczna

jeden ze składników konwencji literackich zespół ponad indywidualnych normy i środków mowy

ksenofobia

Niechęć do cudzoziemców i wszystkiego co ich odróżnia od innych jest podszyta strachem przed tym co nieznane i obce

liberalizm

Doktryna społeczno polityczne kładąca nacisk na wolności jednostki i społeczeństwa oraz potrzebę ograniczenie władzy państwowej

libertynizm

Rozwijające się w osiemnastym wieku ruch umysłowy sprzeciwiający się tradycyjnym normą moralnym obyczajowym i religijny głoszący swobodę myśli i ideał życia zgodnego z prawem naturalnym

luteranizm

Protestanckie wyznanie chrześcijańskie odwołujące się do myśli Marcina Lutra luteranie uznawali Biblię za jedyne źródło objawienia odrzucali kult świętych, negowali władzę papieża

makaronizm

Obce słowo lub fragment znak zdania wtrącony do wypowiedzi sformułowane w języku ojczystym

marinizm

Nurt Dworski poezji barokowej w którym szczególny nacisk kładziono na posługiwanie się konceptem wirtuozeria formalną i kunsztowne zabawy słowem

materializm

Pogląd zgodnie z którym istnieje tylko materia myśli i inne zjawiska Duchowe można do niej sprowadzic

megalomania

Przesadne przekonanie o własnej wartości

metonimia

Zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego pozostającego z nim w pewnej obiektywnej zależności

neoekspresjonizm

Nurt w sztuce współczesnej jego przedstawiciele tworzyli niż wy pełne ekspresji dzieła w których spontanicznie wyrażali własne odczucie i wizję

neologizm

Nowe słowa utworzone zgodnie z obowiązującymi wzajem zyku zasadami słowotwórczy mi

oksymoron

wyrażenie metaforyczne które powstaje z stawienie dwóch pojęć o przeciwstawnych sensach

pamflet

Jest publicystyczny lub literacki będące demaskatorska i zwykle złośliwa krytyką jakieś osoby instytucji lub wydarzenia

pamiętnik

Utwór prozą opowiadający o wydarzeniach w których autor był uczestnikiem lub naocznym świadkiem

panegiryk

Wypowiedź wysławiające jakąś osobę pełna przesadnego zachwytu

paradoks

Zaskakujące twierdzenie które zawiera myśl sprzeczne wewnętrznie jednak niespodziewanie odsłaniającą odkrywczą prawdę

parafraza

Czas Swobodna zmiana pierwotnego tekstu zachowuje związek z oryginałem rozwija lub zmienia treść pierwowzoru

paralelizm

Powtarzalność niektórych elementów utworu poprzez identyczne lub podobnie zbudowane fragmenty zdań w utworze

parodia

Wypowiedź lub utwór naśladujące Cudzy styl lub styl typowy dla danego gatunku literackiego po to by je ośmieszyć

partykuła

Teraz nieodmienne pełniący w zdaniu funkcję pomocniczą modyfikujące znaczenie całego zdanie lub jego elementów

patos

W literaturze i sztuce przedstawianie zjawisk w podniosłem stylu silnie nacechowanym uczuciami po to aby wywołać u odbiorcy wzruszenie lub oburzenie

peryfraza

Wstawienie nazwy jakiegoś zjawiska przez jego mniej lub bardziej rozbudowane opis

poemat heroikomiczny

Picki utwór wierszowany będący parodia eposu bohaterskiego

poeta doctus

Poeta uczony popularne w renesansie określenie ideał twórcy który doskonale poznał Dorobek antyku i działa u znanych współczesnych Humanistów

poetyka

Dział teorii literatury zajmującej się budową dziele dzieła w celu jego opisu lub określenia norm

poezja dworska

Burczysz poetyckie powstające na dworach Królewskich i arystokratycznych przedstawiające życie towarzyskie i rozrywki dworzan

poezja metafizyczna

Od poezji barokowej mające charakter refleksyjna filozoficzne podejmował głównie motywy marności życia i przemijania

powiastka filozoficzna

Kształtowane w oświeceniu gatunek prozy narracyjnej krótka opowieść z pogranicza prozy fabularnej i eseju filozoficznego

powieść

Ważniejsze gatunek epicki w literaturze nowożytnej obejmujący utwory pracą w których występuje narrator przedstawiający fabułę

prolog

Scena wprowadzające fabułę w tragedii antycznej

psalm

Gatunek liryczny wywodzący się z Biblii stworzone przez autora księgi psalmów

psałterz

Zbiór psalmów chodzących w skład starego Testamentu

puenta

Wyrazisty zaskakujące często dowcipny sformułowanie umieszczone w zakończeniu utworu

pytanie retoryczne

Forma pytanie nie po to by wyrazić wątpliwości uzyskać odpowiedź ale po to by podkreślić swoje przekonania i pobudzić słuchaczy do refleksji

racjonalizm

Pogląd według którego podstawowym źródłem poznania jest rozum

reformacja

Ruch odnowy religijnej który dał początek wyznaniom protestanckim

retoryka

Szt. pięknego i logicznego formułowanie wypowiedzi oraz skutecznego przekonywania

rokoko

Tyle w sztukach plastycznych i architekturze osiemnastego wieku związane z kulturą dworska charakteryzujące się dążeniem do elegancji wytworności i finezji

sarmatyzm

Formacja kulturowa określająca świadomość kulturę obyczaje szlachty polskiej od szesnastego do osiemnastego wieku oddziaływała na świadomość Polaków nawet w czasach późniejszych

satyra

Gatunek literacki wywodzący się z antyku obejmuje utwory pisane wierszem ośmieszającej krytykujący obyczaje zachowanie i poglądy różnych grup społecznych

sceptycyzm

Postawa poznawcza zakładające że rozum ludzki ma swoje ograniczenia

sentymentalizm

od umysłowy i literacki którego przedstawiciele podkreślali znaczenie uczucia zwłaszcza indywidualnego przeżycie i emocjonalnego utożsamienia się z drugim człowiekiem, rozwijany w oswieceniu

sielanka

Gatunek liryczny który przedstawia miłosne perypetie i codzienny problemy bohaterów stylizowanych na mieszkańców wsi wiodących beztroskie życie na łonie pięknej natury

skrót

Jeden trzy litery albo grupę Liter którymi w tekście pisanym zastępuje się powszechnie znany wyraz lub połączenie wyrazów

skrótowiec

Wyraz powstały z pierwszych Liter Głosek sylab lub początkowych części słów tworzących nazwy organizacji urzędu przedsiębiorstwa albo innej instytucji

sonet

Utwór liryczny o ściśle określonej budowie liczący 14 wersów

stoicyzm

Kierunek filozofii starożytnej uznające wszystkie zderzenie z ustalone z góry przez rządzący kosmosem boskie tchnienie

sylogizm

Wnioskowanie oparty jest na dwóch przesłankach zawierających jedno wspólne pojęcie Sy logi zmy składa się z trzech terminów dwóch przesłanek oraz wniosku

symbol

Znak motyw obraz który poza znaczeniem dosłownym wyraża treści głęboko ukryte niejasne

synekdocha

Środek artystyczny polegające na zastąpieniu jednego wyrazu innym określającym część wskazywanej w ten sposób całości lub rzadziej nazywającym całość zamiast części

średniówka

W poezji stały podział między wyrazami wewnątrz wersów wyznaczony przez reguły systemu wersyfikacyjny nego

teatr elżbietański

Angielska dramaturgię i sztuka teatralna czasach panowania królowej Elżbiety pierwszej

teologia

Uprawiana w ramach każdej religii refleksje o naturze Boga bogów oraz jego ich stosunku do świata i ludzi

thriller

Film albo utwór literacki lub teatralny o sensacyjny akcji w której wystepują elementy tajemnicy i grozy

tragedia

Gatunek dramatu obejmuje utwory utrzymany w poważnym tonie ukazujący bohatera usiłującego uniknąć swojego przeznaczenia lub uwikłań nego w konflikt równorzędnych racji które prowadzą do katastrofy

tragedia zemsty

Popularne w dramaturgii epoki elżbietańskiej odmiana tragedii w której motywem przewodnim była zemsta

tren

Gatunek liryki wywodzący się z antyku obejmuje utwory wyrażające żal i smutek po stracie zmarłego wysławiające jego zalety a często także zawierające słowa pocieszenia i napomnienia skierowane do tych którzy pozostali

tympanon

Pole na frontonie budowli umieszczone nad wejściem w architekturze antycznej i nawiązującym do niej budownictwie renesansu i klasycyzmu zazwyczaj bogato zdobione płaskorzeźbami

utopia

Gatunek literatury dydaktycznej przedstawiający życie doskonałej społeczności

utylitaryzm

Pogląd głoszący że dążenie do zaspokojenia własnych potrzeb jest zgodne z moralnością jeśli przynosi pożytek ogółowi

vaintas

Motyw marności nawiązujące do biblijnej Księgi Koheleta i wskazujący na ulotność ludzkiego życia

wiersz sylabiczny

Jedna z odmian wiersza polskiego ukształtowana przez jana Kochanowskiego ma stałą liczbę sylab w każdym wersję w wersach mających więcej niż osiem sylab występuje pauza rytmiczna czyli Średniówka

wyliczenie

Figura retoryczna polegające na wymienianiu o kolejnych elementów należących do tej samej kategorii

zwierciadło

Gatunek literatury parenetycznaj Popularny w szesnastym wieku obejmował utwory przedstawiający wzory życie godne do naśladowania