Moja lekcja

Pojęcie utworu

Utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim). Nie musi mieć wartości ani być ukończony.

Rodzaje utworów

Art. 1 ust. 2 zawiera przykładowy katalog utworów: literackie, muzyczne, fotograficzne, plastyczne, programy komputerowe. Katalog jest otwarty — każdy przejaw twórczości może być utworem.

Zbiory i utwory zbiorowe

Chroniony jest twórczy dobór i układ elementów w zbiorach (np. antologie, bazy danych). Utwory zbiorowe to całość utworzona z odrębnych utworów (np. encyklopedia).

Opracowania i prawa zależne

Opracowanie to np. tłumaczenie, adaptacja. Wymaga zgody twórcy oryginału (prawo zależne, art. 2). Opracowanie również podlega ochronie jako osobny utwór.

Utwory współautorskie i połączone

Utwór współautorski tworzy kilku twórców wspólnie — prawa zależą od wkładu. Utwory połączone to połączenie odrębnych utworów (np. film + muzyka).

Utwory pracownicze

Jeśli utwór powstał w ramach obowiązków służbowych, pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe z chwilą przyjęcia utworu (art. 12).

Wyłączenia spod ochrony

Nie są chronione: akty normatywne, dokumenty urzędowe, proste informacje prasowe (art. 4). Nie mają cech twórczości.

Twórca i inne uprawnione podmioty

Twórca to osoba fizyczna, która stworzyła utwór. Prawa pierwotne mogą przysługiwać również współtwórcom, pracodawcom, zamawiającym.

Producent lub wydawca

Mogą nabyć prawa do utworu (np. fonogramu) w drodze umowy. Ustawa przewiduje ich prawa pokrewne do rozpowszechniania.

Pracodawca

Nabywa prawa majątkowe do utworu pracowniczego (art. 12) i może nim rozporządzać, chyba że umowa stanowi inaczej.

Autorskie prawa osobiste

Niezbywalne i nieograniczone w czasie: autorstwo, oznaczenie imieniem, nienaruszalność treści, decydowanie o udostępnieniu (art. 16).

Autorskie prawa majątkowe

Prawo do korzystania z utworu i wynagrodzenia (art. 17). Trwają co do zasady 70 lat od śmierci twórcy (art. 36).

Prawo zezwalania na opracowania

Tylko twórca ma prawo zezwalać na wykonywanie praw zależnych do swojego utworu (art. 2 ust. 2).

Dozwolony użytek

Prywatny – dla własnych potrzeb osoby bliskiej (art. 23). Publiczny – np. cytat, edukacja, biblioteki (art. 27–34). Nie wolno naruszać normalnego korzystania z utworu.

Umowy prawa autorskiego

Dotyczą przeniesienia praw lub licencji. Muszą określać pola eksploatacji i wymagać formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 41–68).

Pola eksploatacji

Sposoby korzystania z utworu: np. drukowanie, rozpowszechnianie w sieci, wystawianie, nadawanie (art. 50).

Programy komputerowe

Chronione jak utwory literackie. Dozwolona jest tylko dekompilacja w zakresie interoperacyjności (art. 74–77).

Ochrona praw osobistych

Niezbywalna, trwa wiecznie. Można dochodzić ochrony w razie naruszenia, także po śmierci twórcy.

Ochrona praw majątkowych

Można żądać m.in. zaniechania naruszeń, odszkodowania, wydania korzyści, ogłoszenia przeprosin (art. 79).

Wizerunek

Rozpowszechnianie wymaga zgody osoby przedstawionej, chyba że dotyczy osób publicznych w sytuacjach służbowych (art. 81).

Plagiat

Przywłaszczenie cudzego autorstwa – naruszenie praw osobistych i majątkowych. Może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej i karnej.

Prawa pokrewne

Przysługują wykonawcom, producentom fonogramów/wideogramów, nadawcom – ochrona zbliżona do autorskiej.

Prawa do wykonań artystycznych

Wykonawca ma prawo do oznaczenia, integralności wykonania, nagradzania, rozpowszechniania (art. 85–89).

Organizacje zbiorowego zarządzania

Zarządzają prawami twórców (np. ZAiKS): pobierają tantiemy, udzielają licencji, reprezentują twórców w sądach (art. 104–110).

Bazy danych

Chronione ustawą o ochronie baz danych – zarówno jako utwór, jak i niezależnie, jeśli wymagają istotnego nakładu inwestycyjnego.

Wynalazek i patent

Nowe, nieoczywiste i użyteczne rozwiązanie techniczne. Patent to wyłączne prawo do korzystania – maks. 20 lat (Prawo własności przemysłowej – PWP).

Wzór użytkowy

Nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym. Ochrona przez 10 lat od daty zgłoszenia (PWP).

Wzór przemysłowy

Nowa i indywidualna postać produktu – ochrona przez rejestrację do 25 lat (PWP).

Znak towarowy

Służy odróżnieniu towarów/usług – ochrona po rejestracji w Urzędzie Patentowym, na 10 lat z możliwością przedłużania.

Umowy licencyjne i przenoszące (PWP)

Przeniesienie prawa wymaga formy pisemnej; licencje mogą być wyłączne lub niewyłączne – muszą być zarejestrowane.

Ochrona cywilna (PWP)

Uprawniony może żądać m.in. zakazu naruszeń, usunięcia skutków, odszkodowania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.