Moja lekcja

mit

opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia człowieka

archetyp

pierwotny wzorzec (pierwowzór) postaci, zdarzenia, motywu lub schematu

topos

powtarzający się motyw, który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury, cywilizacji. Wskazuje na jedność kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka

heros

w mitologii greckiej postać zrodzona ze związku człowieka i boga. Herosi mieli nadzwyczajne zdolności, jak wielka siła, spryt lub inne przymioty. Byli dowodem przenikania się świata bogów i ludzi

sacrum

sfera świętości. Wokół niej koncentrują się wierzenia i obrzędy, praktyki religijne. Właściwość, która przysługuje niektórym przedmiotom, istotom, przestrzeniom, okresom

profanum

to co ludzkie, sfera świeckości, przeciwieństwo sacrum – sfery świętej. W sferze tej odbywają się wszystkie codzienne wydarzenia z życia człowieka

demitologizacja

obalenie mitu związanego z jakąś postacią, rzeczą lub zjawiskiem

desacralizacja

przejście określonego podmiotu spod władzy kościelnej do świeckiej; pozbawienie czegoś świętości

Sokrates

poglądy etyczne, szczęście = rozum=cnota (te trzy stanowią jedno)

Platon

idealizm obiektywny, Jaskinia Platona

Idealizm obiektywny

stanowisko fizyczne związane ze stosunkiem bytu do ludzkiej świadomości, pogląd głoszący istnienie obiektywnej rzeczywistości (duchowej i moralnej), niezależnej od naszych przeżyć, na którą nie mamy wpływu, stworzonej np. przez Boga, ideę czy ducha

Jaskinia platonska

metaforyczne przedstawienie ludzi w ziemskim świecie, wpływu idei na ten świat. Platon uważał,że tylko wyzwolenie się z łańcuchów(spraw życia doczesnego) ludzie mogą poznać prawdę wyższą-świat idei. Dusza-poprzez anamnesis-świat idei

Arystoteles

pojęcie materii i formy, • Odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei

Forma (aystoteles)

nadaje kształt i postać materii-tworzywu. Formy nie mogą istnieć bez materii, a sama materia bez formy nie posiada kształtu, koloru itp.Świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei – form

Materia (arystoteles)

cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych (teoria atomistyczna)

Poetyka (arystoteles)

przedstawia teorię struktury i odbioru dzieła literackiego. Arystoteles charakteryzuje literaturę jako sztukę mimetyczną i opisuje jej trzy gatunki: tragedię, epos komedię

Sticyzm

nurt materialistyczny. Wg filozofów tego nurtu, człowiek, aby osiągnąć szczęście musi zachować równowagę duchową, powagę, spokój i twórczość umysłu. Człowiekiem powinien rządzić rozum, nie namiętności

Styka stoicka

cnota, natura, obowiązek

Cnota stoicka

Cnota jest jedna, niepodzielna i nie ulega stopniowaniu. Kto jest prawdziwie cnotliwy staje się automatycznie dobry, a jego szczęście a jego szczęście nie zależy od czynników zewnętrznych. Wszystko poza cnotą jest moralnie obojętne lub złe

Epikureizm

nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. „Dobro to przyjemność, czyli brak bólu”. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą pochwałę życia na ziemi

Inwokacja

rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, zazwyczaj poemat epicki, w której zwykle autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła.Np. „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa”

Epos

epopeja, jeden z głównych i najstarszych gatunków epiki, np. „Iliada”, „Odyseja”. Sceny batalistyczne, rozpoczyna sie inwokacją, równoległe wątki

Epitet stały

określenie zawsze odnoszone do tego samego zjawiska. Ten rodzaj epitetu występował przede wszystkim w poezji antycznej i epopejach. powtarzające się określenia, które uwypuklają główną cechę bohatera lub zjawiska

Porównanie homeryckie

porównanie bardzo rozbudowane, którego jeden człon jest szczegółowym obrazem, zwykle dotyczy czynów ludzkich zestawianych z zachowaniem zwierząt lub zjawiskami przyrody, charakterystyczne dla Homera ("Iliada", "Odyseja") i naśladowane głównie w eposie.

Retardacja

jej celem jest zwiększenie napięcia u czytelnika poprzez opóźnienie bądź zatrzymanie akcji utworu, zwykle literackiego. Osiąga się ją poprzez długie, obszerne opisy. Retardacje są jednymi z cech eposu;

Prawo skruszonego serca

człowiek wyrzeka się gniewu oraz nienawiści i budzi w sobie uczucia dobroci oraz życzliwości w stosunku do sprawcy swojego nieszczęścia żeby skłonić go do spełnienia jego prośby

Król edyp -problemy

problem prawdy, koncepcja losu ludzkiego, postawa człowieka wobec losu, sens cierpienia

Tragizm

uwikłanie bohatera w konflikt sprzecznych racji. Starcie równorzędnych racji moralnych (konflikt tragiczny) powoduje nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej. Ową niemożność dokonania odpowiedniego wyboru, nazywamy konfliktem tragicznym

Tragizm Edypa

bohater staje przed wyborem, jednakże bez względu na to, jaką decyzję podejmie, jest skazany na klęskę. woybór wartości równorzędnych: dobro poddanych, dojście do prawdy a spokój i szczęście osobiste

hamartia - wina tragiczna

błędne rozpoznanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera. Edyp popełnia nieszczęśliwe zbłądzenie, gdyż czyni źle, nie mając tego świadomości. Opacznie interpretuje fakty

hybris

zarozumiałość i pycha prowadząca do narażenia się na karę bogów. Edyp drwiący z kalectwa Tyrezjasza, sam będzie ślepy

Perypetia

nieoczekiwane zdarzenie zmieniające bieg wydarzeń, np. przybycie posłańca z Koryntu

Katastrofa

nagłe i nieoczekiwane wydarzenie niosące ze sobą negatywne skutki: straty materialne oraz ciężkie urazy, lub śmierć ludzi

Ironia tragiczna

różnica między samoświadomością bohatera a jego faktyczną sytuacją. Edyp dąży do poznania prawdy o zabójcy Lajosa, jednocześnie nie wie, że to on jest winny

Fatum

Przeznaczenie, siła będąca ponad ludźmi i bogami, decyduje o życiu Edypa

katharsis

oczyszczenie, wstrząs uczuciowy wywołany u widza przez losy bohatera tragedii, który wzbudza litość i trwogę

mimesis

naśladownicze przedstawienie akcji poważnej, skończonej wyrażone w języku ozdobnym

Koryfeusz

w starożytnej Grecji przewodnik chóru śpiewającego pieśni ku czci boga Dionizosa. Wykonywał najtrudniejsze partie

Stasimon

pieśń wykonywana przez chór stojący na orchestrze, pod przewodnictwem koryfeusza

Epeisodion

fragment dramatu antycznego zawierający dialogi lub monologi postaci

Najsłynniejsi dramatopisarze

Arystofanes, Ajschylos, Eurypides, Sofokles, Tespis, Arystoteles

Arystofanes

twórca komedii, ostre akcenty społeczne i polityczne. Zasadnicza problematyka jego komedii dotyczyła starań o ustanowienie pokoju

Ajschylos

rzeczywisty twórca tragedii greckiej. Wprowadził na scenę drugiego aktora, rozwój dialogu i akcji scenicznej, ograniczył rolę chóru, wprowadził do tragedii akcję dziejącą się poza sceną.„Prometeusz w okowach", „Odyseja”

Eurypides

twórca tragedii, odbicie tragiczne dzieje Grecji z okresu wojny peloponeskiej, toczonej między Spartą i Atenami w V w. p.n.e. Eurypides był atakowany za zbytnią nowoczesność swojej twórczości

Sofokles

twórca tragedii, największy obok Ajschylosa i Eurypidesa tragik starożytnej Grecji. Bohaterowie Sofoklesa są pogrążeni w rzeczywistości pełnej sprzeczności nie do pogodzenia, przepełnionej konfliktami sił, które nieuchronnie dążą do kolizji

Tespis

twórca tragedii

Arystoteles

główny cel tragedii-wywołanie wstrząsu uczuciowego-katharsis, Działania bohatera tragicznego są z góry skazane na niepowodzenie, a każda decyzja, którą podejmie zawsze prowadzi do klęski. Życie bohatera zaplanowane przez bogów

Horacy

poeta rzymski, największy liryk, mistrz satyryW swoich utworach Horacy podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji, czystości gatunku literackiego, propaguje epikureizm oraz ideę „złotego środka”.

Perypatetycy

szkoła Arystotelesa. Horacy, tak jak perypatetycy zalecał poprzestanie na małym, pochwalał skromność, nieubieganie się o zaszczyty, władzę ani bogactwo. Miało to odzwierciedlenie w dążeniu do zachowania umiaru, czyli złotego środka

Autotematyzm

tendencja do wypowiadania refleksji na temat procesu powstawania dzieła, sposobów, celów pisania-tematem utworu.np. Horacy, podejmujący w swoich utworach kwestię własnej twórczości-Horacy "Exegi monumentum"

Exegi Monumentum aere perennius

Stawiam sobie pomnik, Horacy podejmuje temat nieśmiertelności dzieła poety. Stworzony za życia utwór przedłuża poecie życie

Non omnis moriar

Nie wszystek umrę, bo pozostawię po sobie ślad, cząstkę siebie

Carpe diem

chwytaj dzień, chwytaj chwilę, mysl przepełniona humanizmem i ideą epikurejską. Przyjemność czerpać ze spokoju płynącego z naturalnej radości życia

Pieśń

Gatunek literacki poezji lirycznej o tematyce poważnej. cechy: uproszczona budowa, układ stroficzny, częste refreny, rytmizacja

Safona

najsławniejsza poetka starożytnej Grecji, VII i VI wpne, poezja liryczna (liryka eolska). Ukazana siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości, subtelności, bogactwo wyrazu

Anakreont z Teos

Autor poezji jambicznej, pieśni lirycznych i elegii opiewających wino, śpiew i miłość. Postawa żartobliwego dystansu, konwencja gry miłosnej, flirtu, charakterystyczne obrazy i motywy np. topos miłości