Moja lekcja

makroelementy

>0,01% suchej masy (C, O, N, S, F,H)

pierwiastki biogenne węgiel

tworzy szkielety węglowe i wiązania z innymi pierwiastkami.

pierwiastki biogenne azot

składnik białek i kwasów nukleinowych.

Pierwiastki biogenne siarka

w niektórych aminokwasach.

Pierwiastki biogenne fosfor

składnik nukleotydów, kwasów nukleinowych, fosfolipidów i fosfoprotein.

Związki nieorganiczne

woda i sole mineralne

Związki organiczne

związki węgla (sacharydy, lipidy, białka, kwasy nukleinowe).

woda i jej właściwości

Stanowi 60–70% organizmu, u niektórych organizmów nawet do 98%. Jest dipolem, tworzy wiązania wodorowe. Główne właściwości:

substancje wody

hydrofilowe – polarne, jonowe (np. NaCl, cukry, alkohole), * hydrofobowe – niepolarne (np. tłuszcze, węglowodory).


sole mineralne

Występują jako jony w roztworze lub kryształy.

funkcje soli mineralnych

* regulują uwodnienie komórek (Na⁺, K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺), * aktywują enzymy, * uczestniczą w wymianie substancji, * warunkują przewodzenie impulsów nerwowych, * tworzą układy buforowe (np. bufor węglanowy).


przyklady soli mineralnych

Przykłady: kationy Ca²⁺, Mg²⁺, Na⁺, K⁺; aniony Cl⁻, HCO₃⁻, H₂PO₄⁻.

Budulcowa rola soli mineralnych

fosforany i węglany wapnia w szkielecie.

sacharydy

to cukry i węglowodany

powstawanie sacharydów

powstaje głównie w procesie fotosyntezy (u organizmów autotroficznych)

budowa sacharydów

Zbudowane są z węgla (C), wodoru(H) i tlenu (O), czasem także z innych pierwiastków na przykład azotu (N)

podział sacharydów

* monosacharydy - cukry proste * Oligosacharydy - 2-10 cząsteczek cukrów prostych * Polisacharydy - wielocukry zbudowane są z wielu cząsteczek cukrów prostych

Cechy monosacharydów

* słodki smak, dobrze rozpuszczalne w wodzie * Zawierają od 3 do 8 atomów węgla: triozy (C), tetrozy (C), pentozy (C), heksozy (C) itd. * Mają kilka grup -OH i jedną grupę karbonylową

Cechy monosacharydów

* w roztworach mogą występować w formie łańcuchowej lub pierścieniowej (obie formy przechodzą w siebie nawzajem) * Mogą mieć róże formy pierścieniowe — anomer α
— anomer β * Ważną grupę stanowią disacharydy (dwucukry).

przemiana glukozy

* Powstaje z przemian innych monosacharydów (np. galaktozy). * Jest substratem do syntezy:
 * innych monosacharydów (np. rybozy → deoksyrybozy) * disacharydów (np. maltozy), * polisacharydów (np. skrobi, glikogenu).

oligosacharydy

* Powstają przez połączenie od 2 do 10 monosacharydów wiązaniem O-glikozydowym. * Najczęściej tworzy się wiązanie 1,4-glikozydowe (między C₁ a C₄ dwóch cukrów). * Mogą występować wiązania:

disacharydy

* α-glikozydowe – łatwo rozkładane, * β-glikozydowe – rozkładane tylko przez nieliczne organizmy.


cukry redukujące

* wszystkie monosacharydy (w tym fruktoza, bo łatwo przechodzi w glukozę), * niektóre disacharydy: maltoza, laktoza (jeden z pierścieni się otwiera).

polisacharydy

* Zbudowane z wielu cząsteczek glukozy. * Nierozpuszczalne w wodzie, brak właściwości redukujących. * Mogą pełnić funkcje zapasowe lub budulcowe. * Wykrywanie: jodyna lub płyn Lugola – skrobia barwi się na granatowo.

funkcje zapasowe polisacharydów

* Zbudowane z wielu cząsteczek glukozy. * Nierozpuszczalne w wodzie, brak właściwości redukujących. * Mogą pełnić funkcje zapasowe lub budulcowe. * Wykrywanie: jodyna lub płyn Lugola – skrobia barwi się na granatowo.

funkcje zapasowe polisacharydów

Glikogen – materiał zapasowy zwierząt i grzybów, gromadzony w wątrobie i mięśniach. amylozy (20%) amylopektyny (80%)

funkcje budulcowe polisacharydów

* Celuloza – składnik ścian komórkowych roślin, kilka tysięcy glukoz połączonych wiązaniami 1,4-β, tworzy mocne mikrofibryle. * Chityna – składnik pancerzy stawonogów i ścian komórkowych grzybów, zbudowana z N-acetyloglukozaminy (pochodna glukozy).

inne wazne polisacharydy

* Kwas hialuronowy (hialuronian) – wiąże wodę, zapewnia sprężystość i odporność tkanek.
 * Występuje w skórze, chrząstce stawowej (amortyzacja), gałce ocznej.
 * Wykorzystywany w medycynie i kosmetologii (np. wypełnianie zmarszczek).