Słownik pojęć

prawo

zespół reguł ustanowionych (uznanych) przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch może być zapewniony poprzez zastosowanie przymusu, jakim to państwo dysponuje (w ostateczności)

prawo materialne

normy prawne regulujące stosunki prawne między podmiotami prawa, tj. ustalające zakres uprawnień, obowiązków oraz sankcji

prawo formalne

normy prawne regulujące sposób wykonywania i egzekwowania norm prawnomaterialnych, tj. postępowanie przed organami administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości, procedury i instytucje

prawo przedmiotowe

normy prawne regulujące sposób zachowania się

prawo podmiotowe

uprawnienie przyznane podmiotowi prawa (stworzenie podmiotowi prawa sfery możności zachowania się w określony sposób lub roszczenia do bycia traktowanym w określony sposób)

legalizm (postawa)

postawa wyrażająca się w akceptacji wzorów postępowania zawartych w normach prawnych z uwagi na formalnie wiążący charakter tych norm

konformizm (postawa)

postawa wyrażająca się w postępowaniu zgodnie z normami powszechnie akceptowanymi w danej społeczności (niekoniecznie połączona z akceptacją, krytyką czy pochwałądla tych norm)

oportunizm (postawa)

kształtowanie ocen i postępowania przez orientację na inne osoby, od których w określonych sytuacjach jesteśmy w jakiś sposób zależni (np. zwierzchnicy)

prawo publiczne

gałąź prawa regulująca relacje między państwem a obywatelami oraz organizację i funkcjonowanie organów władzy

prawo prywatne

gałąź prawa regulująca stosunki między jednostkami, takie jak stosunki osobiste i majątkowe

praworządność (zasada praworządności)

wszystkie organy władzy publicznej muszą zawsze działać w ramach ograniczeń określonych przez prawo, zgodnie z wartościami, jakimi są demokracja i prawa podstawowe, oraz pod kontrolą niezależnych i bezstronnych sądów

język prawny

język, w którym formuułuje się akty prawne

język prawniczy

język, w którym opisuje się prawo

norma prawna

reguła postępowania (zaniechania, możności) która nakazuje, zakazuje albo dozwala pewien model zachowania się, egzekwowana przez państwo

przepis prawny

wypowiedź normatywna (wyrażająca normę prawną, kilka norm lub jej część) – wypowiedź formułująca żądanie, zakaz bądź upoważnienie do określonego postępowania

sankcja

dolegliwość, którą upoważnione do tego organy państwa wymierzają naruszycielom norm prawnych

egzekucja (sankcja)

polega na przymuszeniu do wykonania tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata

restytucja

przywrócenie czegoś do pierwotnego stanu

nieważność bezwzględna

następuje z mocy prawa, ex lege, i unieważnia samą czynność od początku, jak i jej skutki prawne; np. dokonanie czynności prawnej przez osobę, która nie miała zdolności do czynności prawnych

nieważność względna

czynność prawna jest ważna i wywołuje skutki prawne, ale może zostać unieważniona na wniosek uprawnionej strony

nieważność

sankcja powodująca, że wadliwa czynność prawna, decyzja lub umowa jest traktowana tak, jakby nigdy nie została zawarta i nie wywołuje skutków prawnych

stosunek prawny

związek między co najmniej dwoma podmiotami, który jest regulowany przez prawo; powstaje on na podstawie faktów prawnych (zdarzeń lub zachowań) i składa się z uprawnień i obowiązków stron, które dotyczą określonego przedmiotu

zdarzenie prawne

każdy fakt (zależny lub niezależny od woli człowieka), który skutkuje powstaniem, zmianą lub ustaniem stosunku prawnego

skutek prawny

nabycie prawa, nałożenie obowiązku czy rozwiązanie umowy

czyn

faktyczne zachowanie psychofizyczne którego przebieg jest uregulowany przez prawo; zazwyczaj reguluje je prawo karne, czasem administracyjne, ewentualnie cywilne

czynności konwencjonalne

zachowania, którym istniejące normy (prawne) nadają specyficzne znaczenie symboliczne – musi to być jednak unormowane prawnie (ważne jest kryterium ważnego wykonania)

czynność prawna

świadome i zgodne z prawem zachowanie - czynność konwencjonalna- które ma na celu wywołanie określonych skutków prawnych, takich jak zmiana, ustanowienie lub zniesienie stosunku prawnego

instytucja prawna

zespół powiązanych ze sobą norm prawnych, często opartych na wspólnej zasadzie prawnej, które regulują jakiś ważny stosunek prawny typowy dla danej gałęzi prawa

akt normatywny

akt prawny zawierające generalne i abstrakcyjne normy prawne

akt prawny

akty wyrażające normy prawne (np. w formie zbioru przepisów), w tym normy indywidualne

ratio legis

motyw ustawodawczy

vacatio legis

okres między ogłoszeniem aktu normatywnego a jego wejściem w życie

hard law

wiążące i egzekwowalne normy prawne

soft law

instrumenty quasi-prawne, nieposiadające mocy prawnie wiążącej (ewentualnie o osłabionej mocy prawnej)

kompetencja

upoważnienie przyznane organowi władzy publicznej do dokonania doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym dokonanie tej czynność powoduje powstanie po stronie podmiotu podległego kompetencji obowiązku określonego zachowania się

bezskuteczność zawieszona

tymczasowy brak skutków prawnych; zachodzi, gdy brak jest wymaganej zgodnie z ustawą zgody osoby trzeciej na dokonanie czynność prawnej – nieuzyskanie zgody w czasie skutkuje nieważnością bezwzględną

bezskuteczność względna

stwierdzona za wnioskiem osoby trzeciej, poszkodowanej dokonaniem czynności prawnej; nie powoduje zerwania więzi prawnej

gałąź prawa

zbiór norm prawnych regulujących konkretną dziedziną stosunków prawnych

definicja legalna

przepis ustalający obowiązujące znaczenie używanych terminów i niwelujące otwartość języka prawnego

klauzula generalna

odesłanie dokonującego wykładni normy do wartości innych niż te zapisane w prawie, np. ”dobro współmałżonków”, „uczciwy obrót kupiecki”, „rażąca niewdzięczność”

wyrok

orzeczenie sądu zawierające merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy

postanowienie

orzeczenie sądu wydawane, gdy ustawa nie przewiduje wydania wyroku (może kończyć postępowanie lub rozstrzygać kwestie w jego trakcie)

ławnik

sędzia społeczny, niezawodowy członek składu orzekającego sądu (występuje tylko w niektórych postępowaniach)

asesor sądowy

osoba, która odbyła aplikację sędziowską, złożyła kończący ją egzamin i została mianowana do pełnienia funkcji orzeczniczej w sądzie (rejonowym) z pewnymi wyjątkami (np. tymczasowe aresztowanie) – forma przygotowania do wykonywania zawodu sędziego

sentencja (wyroku)

zasadnicza część orzeczenia sądowego, zawierająca jego rozstrzygnięcie

właściwość sądu

kompetencja danego sądu do rozstrzygnięcia sprawy (miejscowa – zależna od miejsca, rzeczowa – zależna od przedmiotu sporu; funkcjonalna – zależna od danej czynności procesowej)