kliniczna

Co to jest podejście paradygmatyczne?

Patrzenie na psychiczne właściwości człowieka, jego rozwój i różnicę między funkcjonowaniem prawidłowym a nieprawidłowym.

Co to jest model cech?

Psychologia różnic indywidualnych — ocenia nasilenie cech i profile u osób z i bez zaburzeń osobowości.

: Co utrudnia diagnozę zaburzeń osobowości?

Nakładanie się cech, płynność granicy między normą a patologią oraz prototypowe, a nie czyste wzorce.

Co oznaczają „wielowymiarowe dymensje”?

Opisywanie osobowości jako zestawu wymiarów, nie sztywnych kategorii.

Dlaczego wciąż stosuje się kategorie typów?

Bo są potrzebne w medycynie, badaniach i formalnej diagnostyce.

Jak DSM-I definiował zaburzenia osobowości?

Jako trwałe wzorce zachowania zaczynające się w dzieciństwie i utrwalone w dorosłości.

Co zmieniło DSM-II?

: Uznano, że ZO mogą powodować cierpienie.

Co oznaczają objawy ego-dystoniczne?

Niechciane, obce i niezgodne z obrazem siebie.

Na której osi DSM wprowadzono zaburzenia osobowości?

Oś II (trwałe zaburzenia).

Co zawiera Oś I?

Zaburzenia epizodyczne (depresja, lęki, uzależnienia).

Co zawiera Oś II?

Zaburzenia osobowości + niepełnosprawność intelektualna.

akie zaburzenia są w wiązce A?

Paranoiczna, schizoidalna, schizotypowa.

Jakie zaburzenia są w wiązce B?

Antyspołeczna, borderline, histrioniczna, narcystyczna.

Jakie zaburzenia są w wiązce C?

: Unikająca, zależna, obsesyjno-kompulsyjna (OCPD).

Co podważyły nowe badania?

Pogląd o stałości zaburzeń osobowości.

Co sugeruje DSM-5 o naturze ZO?

Są bardziej zmienne, mogą wchodzić w remisję.

Jaki kierunek przyjmuje DSM-5?

Podejście dymensjonalne (cechy zamiast kategorii

Jaki procent borderline ma remisję w 6 lat?

Około 74%.

Co mówią badania o wiązkach?

Wiązka B ma najwyższą trafność teoretyczną, C i A są mniej klarowne.

Co często poprzedza osobowość schizotypową?

Wystąpienie schizofrenii w rodzinie

Jak DSM-5 grupuje objawy ZO?

1. Tożsamość i poczucie ja 2. Funkcjonowanie interpersonalne 3. Patologiczne cechy osobowości

Jakie trudności są kluczowe dla rozpoznawania zaburzeń osobowości w DSM-5?

Regulacja emocji, kontrola impulsów, zaburzenia poznawcze.

Jak ICD-10 definiuje zaburzenia osobowości?

Trwałe, utrwalone wzorce myślenia i zachowania wpływające na relacje i funkcjonowanie.

Czym różnią się ZO od epizodów psychicznych?

ZO są stabilne, epizody zmienne.

Co podkreśla ICD o zaburzeniach osobowości?

: Są trwałe, sztywne, wpływają na sposób przeżywania i myślenia

Jakie trzy grupy ZO wyróżnia ICD-10?

1. F60 – specyficzne zaburzenia osobowości 2. F61 – mieszane zaburzenia 3. F62 – trwałe zmiany osobowości po stresie/chorobie

Podaj przykłady F60.

Paranoiczna (60.0), schizoidalna (60.1), dyssocjalna (60.2), borderline (60.3), histrioniczna (60.4), anankastyczna (60.5), unikająca (60.6), zależna (60.7).

Co oznacza F60.9?

Zaburzenia osobowości BNO, bliżej nieokreślone.

Co to jest F61?

: Trwałe zmiany osobowości po ciężkim stresie, traumie lub chorobie psychicznej.

Czy zaburzenia osobowości są częste?

Tak — występują często i często współwystępują z zaburzeniami klinicznymi (Oś I).

Na czym polega model podatności (vulnerability)?

Cecha/temperament zwiększa ryzyko zaburzeń (np. neurotyczność → lęk/depresja).

Na czym polega model komplikacji (scar)?

Zaburzenia psychiczne zmieniają osobowość, zostawiając trwałą „bliznę”.

Na czym polega model patoplastyczny

Osobowość wpływa na przebieg i ekspresję zaburzeń klinicznych.

Na czym polega model spektralny?

Zaburzenia i cechy osobowości leżą na jednym kontinuum (np. nieufność → paranoja).

Czy istnieje jeden właściwy model łączący osobowość z psychopatologią?

Nie — wszystkie są hipotezami, a ich trafność zależy od rodzaju zaburzenia.

Jaki model najczęściej stosuje się przy ZO?

: Model podatności.

Jaki procent pacjentów z ZO ma zaburzenia Osi I?

66–97%.

Jaki procent pacjentów z zaburzeniami Osi I ma ZO?

13–81%.

Co to oznacza dla diagnostyki?

Granica między Osią I i II jest płynna i budzi wątpliwości.

Czym charakteryzuje się model kategorialny

Sztywne, rozłączne kategorie; często nieodzwierciedlające realnych przypadków.

Co daje model dymensjonalny?

Lepszy opis, mniejszą utratę informacji, większą czułość na zmiany.

Co integruje hybrydowy model DSM-5?

Kategorie zaburzeń + ocena funkcjonowania osobowości + patologiczne cechy.

Jaki element jest w DSM-5 kluczowy?

Dymensjonalny model patologicznych cech osobowości.

Jaki trend dominuje we współczesnej diagnostyce?

Przejście od kategorii do wymiarów

Jakie dwie główne jednostki wprowadza ICD-11?

6D10 – Zaburzenia osobowości; 6D11 – Wyraźne cechy lub wzorce osobowości.

Co jest podstawą diagnozy w ICD-11

Stopień nasilenia + domeny cech.

Co jest pierwszym krokiem diagnostycznym w ICD-11?

Ocena nasilenia zaburzenia (łagodne/umiarkowane/ciężkie).

Jakie domeny cech wymienia ICD-11?

1. Negatywna afektywność 2. Oderwanie od rzeczywistości 3. Dysocjalność 4. Rozhamowanie 5. Anankastia

Jaki dodatkowy wzorzec może być opisany klinicznie?

Wzorzec borderline.

Jakie są kluczowe cechy wiązki A?

Dziwaczność, ekscentryczność, izolacja.

wiazka A Dominujący styl myślenia?

Podejrzliwość, chłód emocjonalny.

wiązka A Co dominuje w relacjach?

Dystans, trudności w zaufaniu.

Jakie są kluczowe cechy wiązki B?

Impulsywność, dramatyzowanie, intensywność emocji.

Dominujący styl myślenia wiązki B

Niestabilność i czarno-białe widzenie.

Jaki jest wzorzec relacji wiązki B?

: Intensywne, chaotyczne, konfliktowe.

Co łączy zaburzenia B?

Ekstremalna emocjonalność i impulsywność

Z czym kojarzona wiazka B

Teatr emocji, konflikty, trudność w regulacji

Jakie są kluczowe cechy wiązki C?

Lęk, ostrożność, sztywność

Dominujący styl myślenia wiązki C

Obawa, zamartwianie się, potrzeba kontroli.

Typowe zaburzeniawiazki C

Unikająca, zależna, obsesyjno-kompulsyjna (anankastyczna).

Jaki jest wzorzec relacji wiazki C?

: Unikanie lub nadmierne przywiązanie.

Co łączy zaburzenia C?

Lęk i nadmierna ostrożność.

Styl funkcjonowania wiązki C

Wycofanie lub kontrola.

Co jest podstawą zaburzeń osobowości w paradygmacie poznawczym

Sztywne, utrwalone schematy poznawcze, prowadzące do zniekształconych interpretacji siebie, innych i świata.

Jak Beck tłumaczy ewolucyjne źródła zaburzeń osobowości?

Przesadzone, nieadaptacyjne wersje dawnych strategii przetrwania, które kiedyś pomagały gatunkowi, a dziś działają destrukcyjnie

Co to są „prototypy osobowości” wg Becka?

Wrodzone strategie zachowania, wykształcone przez dobór naturalny, pierwotnie służące przeżyciu (np. czujność, dominacja, unikanie).

Co jest kluczową rolą poznania w patologii wg Becka?

To, jak osoba interpretuje zdarzenia — zniekształcone interpretacje podtrzymują zaburzenie.

Trzy poziomy struktury schematu wg Becka.

1. Przekonania kluczowe (najgłębsze) 2. Zasady i przekonania pośredniczące 3. Myśli automatyczne

Cztery cechy formalne schematu poznawczego.

✔ zakres (szeroki/wąski) ✔ podatność na modyfikację (sztywny/elastyczny) ✔ wyrazistość ✔ walencja (latentny vs. nadrzędny)

Jaka strategia i jakie przekonanie kluczowe charakteryzują osobowość unikającą?

Strategia: wycofanie Przekonanie: „Jeśli ktoś pozna mnie naprawdę, odrzuci mnie.”

Jaka strategia interpersonalna charakteryzuje osobowość narcystyczną?

Strategia: rywalizacja Przekonanie: „Jestem lepszy od innych.”

Co odróżnia adaptacyjne i dezadaptacyjne schematy wg Becka?

Dezadaptacyjne są sztywne, stare, trudne do modyfikacji i nadmiernie uogólniane — dominują w zaburzeniach osobowości

Co oznacza „sociotropia” w teoriach poznawczych osobowości?

Orientacja na relacje, potrzeba miłości i aprobaty innych; przeciwieństwo autonomii.

Jakie są cztery podstawowe filary DBT?

1. Terapia indywidualna 2. Trening umiejętności 3. Coaching telefoniczny 4. Zespół konsultacyjny terapeutów

Jaka jest hierarchia celów w DBT?

1. Zachowania zagrażające życiu 2. Zachowania zagrażające terapii 3. Zachowania zaburzające jakość życia 4. Zwiększanie umiejętności

Jakie umiejętności obejmuje trening DBT?

• Uważność • Regulacja emocji • Tolerancja dystresu • Skuteczność interpersonalna

Co oznacza „dialektyka” w DBT?

Ciągły proces łączenia pozornych przeciwieństw (teza + antyteza = synteza); równowaga między akceptacją a zmianą.

Po co pacjent w DBT prowadzi dzienniczek?

Do monitorowania emocji, zachowań, stosowanych umiejętności i kryzysów; służy jako podstawa sesji indywidualnych.

Czym jest analiza łańcucha zachowania?

Szczegółowym prześledzeniem krok po kroku: czynników podatności → bodźca → emocji → myśli → impulsów → zachowania → konsekwencji

Jakie są przykłady umiejętności tolerancji dystresu?

O: STOP, TIP, odwracanie uwagi, samouspokajanie zmysłami, pros/cons.

Jakie są podstawowe strategie regulacji emocji w DBT?

• Identifikacja emocji i ich funkcji • Zmniejszanie podatności (PLEASE) • Działanie przeciwne (opposite action) • Zwiększanie pozytywnych doświadczeń

: Jakie modele komunikacji uczy DBT?

• DEAR MAN (osiąganie celów) • GIVE (utrzymywanie relacji) • FAST (utrzymanie poczucia własnej wartości)

Po co istnieje coaching telefoniczny w DBT?

Aby pacjent nauczył się stosować umiejętności w momencie kryzysu, zamiast podejmować zachowania autodestrukcyjne.

Co to jest „schemat” w Terapii Schematów?

Głęboko zakorzeniony, szeroki wzorzec myśli, emocji i zachowań powstający głównie w dzieciństwie, aktywowany w życiu dorosłym i powodujący cierpienie.

Jakie są główne źródła powstawania schematów?

1. Niezaspokojone potrzeby emocjonalne w dzieciństwie 2. Nadmiarowe wymagania 3. Traumatyzujące lub chaotyczne środowisko 4. Modelowanie zachowań rodziców

Jakie są 5 podstawowych potrzeb emocjonalnych wg Younga?

• Bezpieczeństwo i stabilność • Autonomia i kompetencje • Realistyczne granice • Swoboda wyrażania emocji i potrzeb • Spontaniczność i zabawa

Czym są „tryby” w Terapii Schematów?

To chwilowe stany psychiczne aktywowane przez emocje i schematy, składające się z myśli, uczuć i reakcji behawioralnych.

Jakie wyróżnia się tryby dziecka?

• Zranione Dziecko • Rozzłoszczone Dziecko • Impulsywne Dziecko • Rozpieszczone Dziecko

Jakie tryby rodzica mogą pojawiać się u pacjenta?

• Krytyczny Rodzic • Wymagający Rodzic • Karzący Rodzic

Jaką rolę w terapii pełni tryb Zdrowego Dorosłego?

Reguluje emocje, stawia granice, opiekuje się trybami Dziecka, tłumi tryby Rodzica; dąży do zaspokajania potrzeb i adaptacyjnych działań.

Jakie są trzy style radzenia sobie aktywowane przez schematy?

• Podporządkowanie się (uleganie schematowi) • Unikanie (unikanie aktywacji schematu) • Nadkompensacja (działanie „przeciw” schematowi)

Jakie techniki stosuje się w Terapii Schematów?

• Praca wyobrażeniowa (Imagery Rescripting) • Dialogi między trybami • Ograniczone rodzicielstwo (limited reparenting) • Praca poznawcza (kwestionowanie treści schematu) • Praca behawioralna (nowe zachowania)

Na czym polega „limited reparenting”?

Terapeuta w bezpieczny, profesjonalny sposób dostarcza pacjentowi takich doświadczeń, jakich zabrakło w dzieciństwie (empatia, granice, wsparcie), ucząc go zdrowego zaspokajania potrzeb.