bpz kolos 2 zmysły

Zmysły

Zmysł jest to zdolność zwierząt i ludzi do odbioru określonej kategorii bodźców. Do tego konieczne są: narząd zmysłu, drogi przewodzące i ośrodki mózgowe.

Pięć podstawowych ludzkich zmysłów

wzrok, słuch, dotyk, węch i smak. Dodatkowo wyróżniamy zmysły równowagi, temperatury i czucia głębokiego.

Narząd zmysłu składa się z:

receptorów i aparatu ułatwiającego odbiór bodźca

etapy poznania

Działanie bodźców na receptory, Przewodzenie i analizowanie bodźców przez nerwy i ośrodki. Czucie, powstawanie wrażeń i spostrzeganie, czyli percepcja.

bodziec

Jest to zmiana środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego ustroju prowadząca do pobudzenia swoistego receptora, czyli narządu odbiorczego, W naukach behawioralnych bodziec to zmiana środowiska wywołująca, hamująca lub modyfikująca zachowanie organizmu.

podział bodźców ze względu na pochodzenie

zewnętrzne (eksteroceptywne) i wewnętrzne (interoceptywne), proprioreceptywne

bodźce proprioreceptywne

sterują czynnościami lokomocyjnymi i przestrzennymi

podział bodźców ze względu na pobudzane receptory

wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, bólowe i dotykowe

Jakie popędy regulują bodźce

seksualne, pokarmowe i emocjonalne

podział bodźców ze względu na intensywność

podprogowy, progowy, nadprogowy, maksymalny

bodziec podprogowy

nie pobudza receptora lub pobudza za mało

bodziec progowy

najmniejsza intensywność doprowadzająca do powstania potencjału receptorowego o niewielkiej częstości.

bodziec nadprogowy

większy od progowego, potencjał o zmiennej amplitudzie, zależnej od siły bodźca

bodziec maksymalny

– potencjał czynnościowy o maksymalnej amplitudzie

Receptor

r jest to struktura reagująca stanem czynnym na zadziałanie bodźca. Każdy receptor pochłania tylko jeden rodzaj energii i przekształca go we wzorzec aktywności elektrochemicznej

Sekwencja zdarzeń w receptorach

– spolaryzowana błona → – pobudzenie, depolaryzacja → – powstaje potencjał receptorowy zależny od siły bodźca przekazany zakończeniu nerwowemu → – otwarcie w nim kanałów Na → – potencjał czynnościowy w nerwie.

Drogi i ośrodki nerwowe czucia

Droga czuciowa ma organizację trzystopniową, tzn. w jej skład wchodzą trzy neurony.  I – komórka zwojowa,  II – ośrodek rdzeniowy lub w pniu mózgu,  III – ośrodek podkorowy.

Czucie somatyczne

Czuciem somatycznym nazywa się zdolność odbioru i przetwarzania informacji pochodzących z powierzchni i wnętrza ciała.

Czucie równowagi

Służy utrzymaniu położenia ciała względem kierunku działania siły ciężkości. Środek ciężkości u dorosłego człowieka leży w obrębie 5 kręgu lędźwiowego.

Ból

Ból jest to nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne, związane z aktualnym, potencjalnym czy też domniemanym uszkodzeniem tkanek organizmu.

dwoista natura światła

 Falowa pozwala na wytworzenie obrazu na siatkówce,  Kwantowa poprzez reakcję światła z fotopigmentami daje możliwość widzenia.

Bodźce dostarczane przez światło

świetlna i wzrokowe

filogeneza układu wzrokowego

oczy złożone (stawonogi) -> jednostką funkcjonalną rurkowate ommatidium jako układ optyczny i receptorowy rabdom, brak abberracji chromatycznej >> powstanie siatkóki z fotoreceptorami (ssaki)>>czopki i pręciki

Przenoszenie informacji wzrokowej na siatkówce

Pobudzenie fotoreceptorów →  Pobudzenie komórki zwojowej →  Przesyłanie impulsów do ośrodków mózgowych →

Adaptacja na światło:

fotochemiczna,  nerwowa  zmiany transdukcji  efektem machanizm fototopowy albo skototopowy

Pole recepcyjne komórek zwojowych

obszar siatkówki, z którego komórki otrzymują informacje. W obrębie pola wyróżniamy część środkową i obwodową reagujące antagonistycznie.

Hamowanie oboczne 1

- jest to wzajemne hamujące oddziaływanie między komórkami siatkówki. Na granicy między jasną i ciemną częścią obrazu komórki zwojowe wykazują przeciwne stany czynnościowe: pobudzenia i hamowania.

Hamowanie oboczne 2

est to hamowanie aktywności neuronów przez aktywność sąsiednich komórek nerwowych (horyzontalnych), w efekcie czego uzyskuje się ostrą kontrastowość obrazu.

Komórki zwojowe

drobnokomórkowe, wielkokomórkowe, pyłkokomórkowe

komórki zwojowe drobnokomórkowe

mają niewielkie ciała komórkowe i małe pole recepcyjne; znajdują się wewnątrz lub w pobliżu dołka środkowego; biorą udział w postrzeganiu szczegółów; są wrażliwe na barwy; ich aksony łączą się tylko z ciałem kolankowatym bocznym

komórki zwojowe wilkokomórkowe

duże ciała komórkowe i duże pole recepcyjne; rozmieszczone równomiernie w całej siatkówce; wrażliwe na ruch i duże kształty, ignorują szczegóły; ich aksony łączą się z ciałem kolankowatym bocznym, a także z innymi obszarami wzrokowymi wzgórza.

komórki zwojowe pyłkokomórkowe

małe ciała komórkowe; rozmieszczone w całej siatkówce; łączą się z ciałem kolankowatym bocznym i innymi rejonami wzgórza; pełnią kilka funkcji

plamka ślepa

miejsce w którym Aksony komórek zwojowych grupują się tworząc nerw wzrokowy wychodzący z siatkówki

ciało kolankowate boczne

jądra wzgórza wyspecjalizowanego w percepcji wzrokowej.

Jak wygląda droga nerwu wzrokowego począwszy od plamki ślepej

Nerwy z obu oczu spotykają się w skrzyżowaniu wzrokowym, gdzie połowa aksonów z każdego oka przechodzi na drugą stronę mózgu. Oba szlaki dochodzą do ciała kolankowatego bocznego

Jak wygląda droga nerwu wzrokowego począwszy od ciała kolankowatego

Informacje z ciała kolankowatego bocznego trafiają najpierw do pierwszorzędowej kory wzrokowej w płacie potylicznym zwanej korą prążkowaną, stąd...  do drugorzędowej kory wzrokowej.

Jak wygląda droga nerwu wzrokowego począwszy od drugorzędowej kory (drobnokomórkowa)

tworzy system szczegółowej analizy kształtów

Jak wygląda droga nerwu wzrokowego począwszy od drugorzędowej kory (wielkokomórkowa)

tworzy dwa odgałęzienia: brzuszne wrażliwe na ruch i grzbietowe analizujące integrację wzroku z ruchem

Jak wygląda droga nerwu wzrokowego począwszy od drugorzędowej kory (mieszana wielko i drobno)

wrażliwa na jasność i barwę

drogi nerwowe wzrokowe po rozdzieleniu się

Wszystkie te drogi zmierzają do płata skroniowego, a brzuszne odgałęzienie drogi wielkokomórkowej, wrażliwe na ruch, biegnie do kory ciemieniowej. Ruch aktywuje wszystkie grupy komórek we wszystkich obszarach kory mózgowej.

droga "co"

Drogi analizy wzrokowej biegnące do płata skroniowego tworzące strumień brzuszny - rozpoznanie i identyfikacja przedmiotów oraz barw

droga "gdzie"/"jak"

Droga do płata ciemieniowego tworzy strumień grzbietowy – wspomaga układ ruchowy w lokalizacji przedmiotów w otoczeniu

Drogi i ośrodki wzroku

Nerw wzrokowy, pierwszorzędowa kora wzrokowa, unerwienie wegetatywne oka

przez co kontrolowany jest ruch gałek ocznych

kontrolowane są przez struktury śródmózgowia, mostu oraz kory.

Nerw wzrokowy

– aksony komórek zwojowych siatkówki biegnące do ciała kolankowatego bocznego i część do śródmózgowia.

Pierwszorzędowa kora wzrokowa

komórki proste mają sztywny podział pola recepcyjnego na część pobudzeniową i hamującą oraz komórki złożone bez takiego podziału.

Unerwienie wegetatywne oka (funkcja)

– regulacja wypukłości soczewki i szerokości źrenicy.

ciała komórek nerwowych pierwszego neuronu wzrokowej drogi nerwowej

znajdują się w tworzących zwój siatkówki komórkach nerwowych dwubiegunowych

ciała komórek nerwowych drugiego neuronu wzrokowej drogi nerwowej

stanowią komórki wzrokowo nerwowe znajdujące się również w siatkówce, tworzące tzw. zwój nerwu wzrokowego

ciała komórek nerwowych trzeciego neuronu

znajdują się w ciele kolankowatym bocznym, we wzgórku blaszki pokrywy i poduszce wzgórza.

Widzenie barw 1

Najkrótsze widzialne fale świetlne o długości około 350 nm wywołują wrażenie koloru fioletowego, dłuższe fale wywołują kolejno wrażenie koloru niebieskiego, zielonego, żółtego, pomarańczowego i czerwonego, około 700 nm.

Teoria Younga i Helmholtza 1

– teoria trichromatycznego mechanizmu widzenia mówi, że percepcja widzenia barw opiera się na ocenie względnej siły pobudzeń trzech typów czopków z których każdy jest maksymalnie wrażliwy na inną długość fali.

Teoria Younga i Helmholtza 2

Jeśli komórka jest pobudzona przez wszystkie rodzaje czopków jest efektorem oświetlenia. Jeśli wybiórczo przez jeden rodzaj czopków, rozróżnia barwę. Pasma wrażliwości na długość fali zachodzą na siebie pobudzenie jest analizowane w mózgu odbierane kolor

Teoria przeciwstawnych procesów

definicja się nie zmieściła

Teoria retinex

kora mózgowa porównuje informacje z różnych części siatkówki aby określić jasność i barwę w każdym obszarze. Zapewnia to stałość barw, czyli zdolność do rozpoznania koloru przedmiotu pomimo zmiany oświetlenia.

Daltonizm

jest to trudność rozróżniania barwy czerwonej i zielonej spowodowana mutacją genetyczną. Mutacja ta powoduje, że dwa czopki wrażliwe na długie i średnie fale wytwarzają tylko jeden barwnik zamiast dwóch. w chromosomie X.

pole widzenia

jest to obszar przestrzeni, którego obraz pada na całą siatkówkę. Najostrzej widzimy w środku pola, w dołku środkowym. Obraz zanika w obrębie plamki ślepej. Pola widzenia obu oczu u ludzi zachodzą na siebie. podstawa widzenia stereoskopowego

Dźwięk

jest wibracją, którą może usłyszeć nasz organizm

Fale dźwiękowe

e to cykliczne drgania – zagęszczania i rozprężania rozchodzące się w środowiskach sprężystych.

Fale akustyczne cechuje:

amplituda, czyli natężenie dźwięku  częstotliwość, czyli wysokość dźwięku.

Narząd słuchu składa się z:

ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

ucho zewnętrzne składa się z:

- małżowiny usznej i kanału zewnętrznego słuchowego, błony bębenkowej oddzielającej go od ucha środkowego.

ucho środkowe składa się z:

układu kosteczek: młoteczka, kowadełka, strzemiączka dochodzącego do okienka owalnego.

uchow wewnętrzne składa się z:

błędnika kostnego i błoniastego, czyli przewodu ślimakowego.

Teoria częstotliwości

mówi, że identyczna częstość drgań błony podstawnej i wzbudzającej fali dźwiękowej przekłada się wprost na częstotliwość potencjałów czynnościowych w nerwie słuchowym.

Teoria miejsca

zakłada, że błona podstawna składa się z obszarów dostrojonych do odmiennych zakresów częstotliwości. Ton o określonej częstotliwości wywołuje wibracje specyficznego miejsca na błonie podstawnej.

reakcja błony podstawnej w zależności od częstotliwości

>100Hz błona podstawna reaguje zgodnie z zasadą częstotliwości, przy wyższych zgodnie z zasadą salwy, czyli równoczesnego pobudzenia wielu obszarów w błonie podstawnej. (maks 4000Hz)

właściwości błony ślimaka

u swojej podstawy, blisko okienka – jest sztywna i reaguje na wysokie częstotliwości  u szczytu ślimaka – jest miękka i reaguje na niższe częstotliwości.

głuchota przewodzeniowa

kosteczki w uchu środkowym przestają przewodzić fale dźwiękowe do ślimaka.

głuchota nerwowa

spowodowana uszkodzeniem ślimaka, komórek włoskowatych lub nerwu słuchowego - dodatkowym schorzeniem przy tym uszkodzeniu są szumy uszne

jakie są dwie podstawowe potrzeby które spełniają zmysły chemiczne

wyzwalają instynkt prokreacji i odżywiania, co czyni je zmysłami pierwotnymi

na czym polega zmysł węchu

na detekcji i identyfikacji substancji chemicznych stykających się z nabłonkiem węchowym W błonie włosków znajdują się białka wiążące swoiście substancje zapachowe. receptory węchowe to receptory metabotropowe

opuszka nerwowa ma podwójną organizację

osmatyczną i przestrzenną

osmatyczna organizacja opuszki węchowej

związaną z reakcją na zapachy; każdy kłębuszek odbiera bodźce z aksonów komórek węchowych wrażliwych na ten sam lub podobny zapach.

przestrzenna organizacja opuszki węchowej

– różne pola nabłonka węchowego dają projekcję do różnych miejsc opuszki (wyodrębniono 4 takie obszary). Stąd każda informacja o podobnym pobudzeniu jest analizowana równolegle w różnych miejscach.

Zdolność rozdzielcza narządu węchu osiągalna jest przez

- różnorodność białek receptorowych; - hamowanie oboczne w sieci nerwowej opuszki; - organizacja przestrzenna.

Drogi nerwowe zmysłu węchu

 I neuron – komórki nerwowe w nabłonku  II neuron – piramidopodobne komórki mitralne w opuszce węchowej  III neuron – w strukturach ciała migdałowatego i przyległych jądrach

Z opuszki węchowej sygnały płyną do

jąder podkorowych  ciała migdałowatego  układu limbicznego  hipokampa Część impulsów dochodzi do płata skroniowego przez jądro wzgórza.

bodźce węchowe pobudzają u ludzi oprócz struktur węchomózgowia:

rozległe obszary płata czołowego, zwłaszcza zakręty oczodołowe i zakręt obręczy.

Bodźce węchowe mają znaczenie:

nformujące, rozpoznawcze, przyciągające i odpychające.

ewolucyjna rola smaków

-nastawiony na zdobycie energii – słodki - sygnalizujący sole mineralne – słony - pozwalający unikać niedojrzałych owoców – kwaśny  - pozwalający unikać trucizn – gorzki - ułatwiający zdobywanie niezbędnych do przetrwania białek i aminokwasów – umami.

droga nerwowa zmysłu smaku (1 neuron)

ciała komórek leżą w zwojach obwodowych nerwów czaszkowych (twarzowego VII, językowo-gardłowego IX i błędnego X)

droga nerwowa zmysłu smaku (2 neuron)

ciała komórek – leżą w jądrze samotnym zwanym jądrem smakowym położonym w moście i rdzeniu przedłużonym – jest to wspólne jądro końcowe nerwów czaszkowych VII, IX i X.

droga nerwowa zmysłu smaku (3 neuron)

ciała komórek znajdują się we wzgórzu, prawdopodobnie w jądrze brzusznym.

dwa komponenty bólu

sensoryczny i emocjonalny.

Receptory odpowiedzialne za ból

nocyceptory

Neuroprzekaźniki receptorów bólowych

– glutaminian i substancja P

Co zaliczamy do czucia somatycznego

czucie powierzchniowe (skórne), czucie głębokie (proprioceptywne) i czucie trzewne, czucie równowagi i czucie bólu

widzenie barw 2

Widzenie barw polega na porównywaniu aktywności niewielkiej ilości receptorów, z których każdy jest wrażliwy na inny zakres fal świetlnych.