SIGMA PRAWO SPADKOWE EMA

dawne cywilne prawo spadkowe

hereditas

dziedziczenie na mocy prawa pretorskiego

bonorum possessio

bonorum possessio sine re

gdy osoba upoważniona do spadku zgłasza się do odebrania go i bonorum possessor wyznaczony przez pretora musi jej go ustąpić

bonorum possessio cum re

gdy pretor utrzymuje przy spadku bonroum possessora wbrew innej osobie upoważnionej (dziedzicowi cywilnemu)

prośba o bonorum possessio

agnitio

heres

dziedzic z prawa cywilnego

Dziedziczenie

przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na spadkobiercę jako spadek

dziedziczenie jest niczym innym, jak wejściem w całość (ogół) sytuacji prawnomajątkowej, w jakiej znajdował się zmarły

dziedziczenie jest niczym innym, jak wejściem w całość (ogół) sytuacji prawnomajątkowej, w jakiej znajdował się zmarły

nikt nie może pozostawić swojemu spadkobiercy więcej korzyści, niż sam ma

nemo plus commodi heredi suo relinquit, quam ipse habet

dziedziczenie - sukcesja uniwersalna

za pomocą jednej czynności prawnej nabywa się pełnię praw majątkowych zmarłego

dziedziczenie - sukcesja synguralna

zachodziła, gdy osoba niebędąca spadkobiercą otrzymywała ze spadku pewną korzyść majątkową

nikt nie może umrzeć, rozrządziwszy częściowo w testamencie, a częściowo beztestamentowo

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

dziedziczenie testamentowe

dziedziczenie na podstawie ważnego testamentu

dziedziczenie beztestamentowe

dziedziczenie na podstawie przepisu prawa, ustawowe

dziedziczenie przeciwtestamentowe

Zachodziło ono wówczas, gdy pozostawiony przez spadkodawcę testament został w całości lub w części unieważniony i w rezultacie dochodziło do dziedziczenia beztestamentowego

heredes domestici

dziedzice domowi, członkowie rodziny

heredes extranei

dziedzice zewnętrzni, obcy, musieli oświadczyć wolę przyjęcia spadku by zostać spadkobiercami

heredes necessarii

dziedzice konieczni, osoby które musiały zostać spadkobiercami

beneficium abstinendi

dobrodziejstwo powstrzymania się - możność nieprzyjęcia spadku przez odpowiednie oświadczenie woli

heredes voluntarii

dziedzice dobrowolni, od ich swobodnej decyzji zależało przyjęcie lub odrzucenie spadku

nabycie

wstąpienie w ogół praw i obowiązków spadkodawcy

Testament

jednostronna i odwołalna czynność prawna na wypadek śmierci

testator

osoba sporządzająca testament

testamentum calatis comitiis

uroczysty akt publiczny na zgromadzeniach ludowych przy udziale kapłanów

testamentum in procinctu

testament dostępny wyłącznie dla żołnierzy. Żołnierz wypowiadał swą ostatnią wolę przed towarzyszami broni

testament mancypacyjny

sprzedaż całego majątku spadkodawcy osobie zaufanej za pomocą mancypacji, a następnie wydanie przez osobę zaufaną spadku zgodnie z instrukcjami spadkodawcy (dziedziczenie beztestamentowe)

familiae emptor

osoba zaufana, która dysponowała majątkiem spadkodawcy w spadku mancypacyjnym

testament prywatny

testator spisywał go na woskowych tabliczkach, samemu już ustanawiając spadkobiercę - 7 świadków

testamentum tripertitum

za Justyniana testament prywatny

testament holograficzny

testament własnoręcznie napisany i podpisany przez testatora bez udziału świadków

testament publiczny

powstał albo przez oddanie pisemnego dokumentu opiece cesarza albo przez podanie ostatniej woli do protokołu urzędowego

zasada unitas actus

wszelkie dotyczące czynności muszą być wykonane w jednym miejscu i czasie, bez przerw

codicillus

kodycyl - list spadkodawcy skierowany do spadkobiercy zawierające wszelkie rozporządzenia woli z wyjątkiem ustanowienia spadkobiercy i wydziedziczenia

klauzula kodycylarna

zamieszczana w testamencie klauzula, że jeżeli testament okaże się z jakichś względów nieważny to niech zostanie utrzymany jako kodycyl

senatus consultum

z czasów Hadriana - zezwoliło dojrzałym kobietom na sporządzanie testamentu za zgodą opiekuna

personae incertae

osoby, których testator nie jest w stanie określić w chwili sporządzania spadku

spadki bardzo obdłużone

hereditas damnosa

lex voconia (169r. pne.)

wprowadzała ograniczenia w dziedziczeniu testamentowym kobiet. (zmniejszenie liczby dopuszczonych do dziedziczenia jak i wyłączenie ich od dziedziczenia większych majątków)

incapacitas

niezdolność do nabycia spadku z testamentu- zachodziła w wypadku nadania specjalnych ustawowych zakazów przyjęcia spadku

prawo kaduka

spadek nieobjęty z powodu incapacitas przypadał innym osobom wymienionym w testamencie, w razie ich braku przypadał skarbowi państwa

indignitas

niegodność dziedziczenia, oznaczała, że spadkobierca, który już spadek nabył, nie mógł go zatrzymać z powodu niegodziwego zachowania się wobec samego spadkodawcy lub jego ostatniej woli

testamentum non iure factum

Testament nieważny z powodu braku przepisanej formy

testamentum desertum

estament odrzucony przez wszystkich powołanych lub żaden powołany nie dożył chwili otwarcia spadku

testamentum irritum

Testament, który stał się nieważny dopiero po jego sporządzeniu

Testamentum ruptum

testament, który stał się nieważny z powodu odwołania go (np. późniejszym, nowym testamentem) lub z powodu pojawienia się pogrobowca nieuwzględnionego w testamencie

testament, w którym pominięto syna

testamentum nullius momenti

heres ex re certa

spadek tylko na określonej rzeczy/rzeczach, nie na całości

favor testamenti

tendencja do utrzymania testamentu

semel heres, semper heres

raz ustanowiony spadkobierca jest nim na zawsze

cautio Muciana

stypulacja, że spadkobierca zwróci spadek w razie niespełnienia warunku

warunek wdowieństwa

condicio viduitatis

substitutio vulgaris

substytucja zwykła- ustanowienie spadkobiercy podstawionego (heres substitutus) pod warunkiem, że spadkobierca ustanowiony w pierwszym rzędzie (heres institutus) nie obejmie spadku.

spadkobierca podstawiony

heres substitutus

spadkobierca ustanowiony w pierwszym rzędzie

heres institutus

substytucja pupilarna

rozporządzenie w testamencie ojca, ustanawiające spadkobiercę dla swojego dziecka, na wypadek jego śmierci przed osiągnięciem dojrzałości

substytucja quasi-pupilarna

sytuacja, w której ascendenci osoby chorej psychicznie ustanawiają jej spadkobiercę w swoim testamencie

wydziedziczenie

exheredatio

dewolucja

następstwo spadkobierców według klas dziedziczenia

3 klasy dziedziczenia beztestamentowego wg ustawy XII tablic

1. heredes sui, 2. proximi agnati, 3. gentiles

heredes sui

osoby, które pozostawały pod władzą ojcowską spadkodawcy, ale w momencie jego śmierci stawały się osobami sui iuris

proximi agnati

najbliżsi agnaci

klasy dziedziczenia beztestamentowego wg prawa pretorskiego

1. Unde liberi; 2. unde legitimi; 3. unde cognati; 4. unde vir et uxor

senatus consulta Tertullianum i Orphitianum (z II w.)

uznały w prawie cywilnym wzajemne dziedziczenie między matką i dziećmi przed krewnymi agnacyjnymi

dziedziczenie beztestamentowe wg nowel Justyniańskich

1. Krewni zstępni (descendenci) 2. Krewni wstępni (ascendenci) oraz rodzone rodzeństwo 3. przyrodnie rodzeństwo 4. dalsi krewni boczni

prawo reprezentacji

dzieci zmarłego ojca otrzymywały w spadku taką część jaka by przypadała na ich ojca

kwarta ubogiej wdowy

przepis stanowiący, że uboga wdowa może otrzymać czwartą część spadku po mężu. Jeżeli pozostało wiecej niż troje dzieci żona otrzymywała po równo z każdym z nich

postumus rumpit testamentum

pogrobowiec obala testament

testamentum inofficiosum

testament sprzeczny z moralnymi obowiązkami rodzinnymi

Querela inofficiosi testamenti

skarga prowadząca do częściowego lub całkowitego unieważnienia testamentu, z powodu pominięcia w nim członków rodzin

pars legitima

zachowek - minimalna część jaką powinni otrzymać członkowie rodziny ze spadku

actio ad supplendam legitimam

skarga o uzupełnienie zachowku, przysługująca dziedzicowi koniecznemu, jeżeli jego zachowek był zbyt mały

sposoby przyjęcia spadku

za pomocą cretio; przez dorozumiane oświadczenie woli; przez nieformalne oświadczenie woli

spatium deliberandi

czas na decyzję o przyjęciu spadku

spadek leżący- spadek nie należący do nikogo, między powołaniem a przyjęciem spadku

hereditas iacens

usucapio pro herede

sytuacja, w której osoba stawała się spadkobiercą poprzez zasiedzenie, roczne posiadanie spadku

transmisja powołania

polegała na tym, że w razie śmierci powołanego przed wyrażeniem woli o odebraniu spadku prawo do złożenia takiego oświadczenia przechodziło na jego spadkobierców

confusio bonorum

przyłączenie się spadku do majątku spadkobiercy co sprawiało, że od tej chwili istniał już tylko 1 majątek

separatio bonorum

prośba wierzycieli do pretora o oddzielenie spadku od majątku spadkobiercy, dzięki czemu długi ze spadku mogły zostać spłacone w pierwszej kolejności, nie narażając wierzycieli na straty

beneficium inventarii

dobrodziejstwo inwentarza - polegało na tym, że spadkobierca mógł ograniczyć swoją odpowiedzialność za majątek nadmniernie obciążony przez sporządzenie inwentarza spadku. Wprowadzone przez Justyniana

hereditatis petitio

skarga o wydanie spadku w całości jako spadkobiercy

quorum bonorum

interdykt prawa pretorskiego o wydanie wszystkich rzeczy należących do spadku

consortium

majątkowa wspólnota współspadkobierców prawa cywilnego

akrescencja

gdy jeden ze spadkobierców nie chciał dziedziczyć, wtedy jego część spadku była przydzielana innym spadkobiercom proporcjonalnie do ich udziałów spadkowych

collatio bonorum

Collatio bonorum to zaliczenie do masy spadkowej. Następowało jeżeli któryś ze zstępnych spadkodawcy nabył za jego życia jakieś korzyści majątkowe

zapisy

przysporzenia określonych, szczególnych części majątkowych

Legat

zapis, wymagający użycia określonej formy, polecenie, by spadkobierca wydał, kosztem spadku, określoną korzyść majątkową osobie trzeciej, legatariuszowi

Fideikomis

nieformalny zapis spadkodawcy do spadkobiercy o świadczenie określonej korzyści majątkowej fideikomisariuszowi (prośba)

Legat windykacyjny

dawał legatariuszowi w chwili objęcia spadku własność rzeczy zapisanej

Legat damnacyjny

wynikała z niego wierzytelność legatariusza do spadkobiercy o wydanie rzeczy, powstawał stosunek quasi kontraktowy (legatariusz- spadkobierca)

legat sinedi modo

stwarzał zobowiązanie wobec legatariusza, który mógł zabrać sobie zapisaną rzecz

legat precepcyjny

możliwy był między współdziedzicami, z których jeden zabierał sobie zapisaną część spadku

ustawa falcydyjska (lex Falcidia) z 40 r. p.n.e

stanowiła, że spadkobiercy po wypłacie legatów musi pozostać jeszcze 1/4 czystego spadku (bez długów i kosztów pogrzebu) tzw. kwarta falcydyjska

heres fiduciarius

dziedzic powierniczy

fideikomis uniwersalny

spadkodawca zwracał się do swojego spadkobiercy o wydanie całego spadku określonej osobie - fideikomisariuszowi uniwersalnemu

mortis causa capio

wszelkie inne przysporzenia majątkowe z mocy ostatniej woli nie będące ani spadkiem ani zapisem

donatio mortis causa

darowizna na wypadek śmierci - dokonywana za życia pod warunkiem, że obdarowany przeżyje darczyńcę. Stosowały się do niej np. kwarta falcydyjska