Moja lekcja

Norma sankcjonowana

jest kierowana do adresata pierwotnego, zawiera hipotezę i dyspozycję

Norma sankcjonująca

Kierowana do adresata wtórnego (organ państwowy), który realizuje wzór zachowania (sankcja)

System prawa

Całokształt obowiązujących w państwie aktów normatywnych, przepisów prawnych i norm prawnych, które są uporządkowane według określonych kryteriów

Systematyka pionowa - hierarchia aktów normatywnych

uporządkowanie norm prawnych w zależności od normotwórczych kompetencji organu państwowego, który dany akt wydał. Podstawowym kryterium porządkującym jest moc prawna aktu normatywnego.

Systematyka pozioma – podstawą oceny są akty i przepisy

Poziomy system prawa – otrzymamy, gdy za kryterium porządkowania przyjmiemy treść stosunków społecznych.

Źródła prawa powszechnie obowiązujące

obowiązują na całym terytorium Polski, na ich podstawie są kreowane prawa i obowiązki obywatela

Konstytucja

– akt normatywny, powszechnie obowiązujący, posiada najwyższą moc prawną i reguluje podstawowe zasady funkcjonowania państwa

Rozporządzenie

akt powszechnie obowiązujący, posiada niższą moc prawną niż ustawa, stanowi akt wykonawczy dla ustawy.

cechy normy prawnej w procesie tworzenia prawa

● abstrakcyjność; ● generalność.

cechy normy prawnej w procesie stosowania prawa

● indywidualność; ● konkretność.

Adresat powszechny

– ludzie, którzy przebywają na terytorium danego państwa i muszą przestrzegać prawa tego państwa

Adresat rodzajowy

jest tworzony przez zbiór ludzi którzy mają wspólną charakterystyczną cechę:

Adresat zindywidualizowany

prawo reguluje określone podmioty, generowanie przepisów które regulują funkcje jedynych w państwie, np. prezydent, premier.

Stosowanie prawa

jest to proces decyzyjny, realizowany przez kompetentny organ państwowy, który na podstawie generalnej i abstrakcyjnej normy prawnej, realizuje indywidualne i konkretne decyzje procesu stosowania prawa.

Przestrzeganie prawa

realizacja nakazów lub zakazów

Typy stosowania prawa:

typ sądowy; typ administracyjny

Trybunał Konstytucyjny

badanie zgodności treści ustaw z konstytucją (kompetencja specyficzna).

Cecha bezstronności sędziego

sędzia nie wykazuje zainteresowania w wydaniu orzeczenia na korzyść którejkolwiek ze stron (sędziowie mogą się wyłączać z postępowania).

Cecha niezawisłości sędziów

brak merytorycznego wpływu na decyzje sędziego. Decyzje nie wiążą się z jednomyślnością. Sędzia w swej praktyce orzeczniczej podlega wyłącznie konstytucji i ustawom.

Cecha niezależność sądów

nikt nie wpływa na jego działalność.

różnica między typem sądowym a typem administracyjnym

Różnica polega na tym że jeśli w typie sądowym strona po wyroku wniesie pozew do wyższej instancji, wyższa instancja orzeka tylko na podstawie pozwu, zaś w typie administracyjnym respektuje całość;

przepis prawny

zdanie w sensie gramatycznym, tworzące logiczną całość, opatrzone wskaźnikiem identyfikacyjnym i umieszczone w akcie normatywnym. Z jego treści odkodowywana jest norma prawna.

przepisy ogólne

określa podstawowe zasady zachowania w danych okolicznościach;

przepisy Szczegółowe

wprowadzają wyjątki od sposobów zachowania określonych w przepisach ogólnych

przepisy konkretne

pozwalają na wyinterpretowanie normy;

przepisy odsyłające

nie posiadają dyspozycji, w kontekście wzorca zachowania zawierają odesłanie do innych przepisów określających wzór zachowania adresata;

przepisy blankietowe

treść przepisu odsyła do aktu normatywnego, który dopiero zostanie wydany.

Przepisy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens)

wzór zachowania zakodowanych w tym przepisie jest sformułowany w sposób kategoryczny – adresat nie ma możliwości zachowania się inaczej.

przepisy względnie obowiązujące (ius dispositivum)

wzór zachowania nie ma charakteru kategorycznego – adresat może się tak zachować, ale nie musi;

przepisy materialne

– norma prawna odkodowana z tego przepisu wskazuje na wzór zachowania i adresata;

przepisy formalne

regulują tryb dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków określonych przepisami materialnymi.

Przepisy uniwersalne

obowiązują na terenie całego państwa;

Przepisy partykularne

obowiązują na wyodrębnionej części terytorium państwa.

Przepisy końcowe

– określają zakres czasowy obowiązywania innych przepisów.

Fontes iuris

źródło prawa

Cognoscendi

źródła poznania prawa

Źródła oficjalne

Dzienniki Urzędowe RP (np. dziennik ustaw, Monitor polski itp.);

Źródła nieoficjalne

– akty normatywne, które można kupić w Iuris Prudentii. Charakteryzują się tym, że wydawane są przez prywatne firmy i niekoniecznie muszą być prawdziwe/aktualne.

Oriondi

źródła powstania/tworzenia prawa.

Źródła prawa w znaczeniu materialnym:

czynniki obiektywne i czynniki subiektywne

czynniki obiektywne

pokazują główne przyczyny powstawania prawa, skutki istnienia tego prawa, obserwacja zmian ustrojowych

Czynniki subiektywne

– poziom świadomości prawnej społeczeństwa, poglądy aktualnej władzy

Prawo przedmiotowe

całokształt obowiązujących norm prawnych zawartych w przepisach prawa, lub z nich wynikających.

Prawo podmiotowe

jest to pewna sfera uprawnień podmiotu prawa.

prawo publiczne

karne, konstytucyjne, publiczne prawo gospodarcze, administracyjne

prawo prywatne

cywilne, handlowe, rodzinne, opiekuńcze, międzynarodowe prywatne

prawo publiczno-prywatne

prawo pracy

pierwotne gałęzie prawa

cywilne, karne, administracyjne

(Cecha systemu prawa) Postulat zupełności

system prawny winien być tak skonstruowany, aby zbiór uregulowań, którym on jest, mógł zawierać unormowania stanowiące podstawę do kwalifikacji prawnej dla każdego stanu faktycznego

(Cecha systemu prawa) Jednolitość systemu

system stanowi jednorodny twór pod względem zamierzeń prawodawczych, celów, które za pomocą prawa chce osiągnąć prawodawca.

(Cecha systemu prawa) Różnorodność systemu

tworzenie norm obowiązujących w różnych obszarach stosunków społecznych (wymiar cywilnoprawny, karnoprawny, administracyjnoprawny itp).

(Cecha systemu prawa) Stopień niesprzeczności systemu prawa

postanowienia zawarte w systemie prawnym czasami są ze sobą sprzeczne. Kolizje są dwojakiego rodzaju: wewnętrzne i zewnętrzne.

Kolizja Zewnętrzna

sprzeczność między zmieniającym się życiem społecznym (dynamicznym) ze statecznym prawem, np. przemiany ustrojowo-polityczne. Wartości zewnętrzne kolidują z prawem.

Kolizja Wewnętrzna

sprzeczność wartości wewnętrznych z prawem.

Uzasadnienie obowiązywania prawa

Aksjologiczne, behawioralne, tetyczne

Aksjologiczne uzasadnienie (psychologiczne) –

według tej koncepcji prawo obowiązuje, jeżeli jego treść jest zgodna z powszechnie uznanymi wartościami funkcjonującymi w społeczeństwie.

Behawioralne uzasadnienie (socjologiczne)

prawo obowiązuje, gdy jego normy wywołują zgodność zachowań adresatów norm z treścią ich dyspozycji. Podstawą uzasadnienia obowiązywania jest zatem jego obowiązywanie w znaczeniu faktycznym.

Tetyczne uzasadnienie

prawo obowiązuje, dlatego że zostało ustanowione przez kompetentny organ państwowy.

Prawo obowiązuje na trzech płaszczyznach:

Czasu; Przestrzeni; w stosunku do określonych podmiotów

Obowiązywanie prawa w czasie

1. Proces legislacyjny; 2. Ustanowienie ustawy; 3. Podpis; 4. Ogłoszenie; 5. Vacatio legis; 6. Ustawa wchodzi w życie.

Stosunek prawny

szczególna postać stosunku społecznego, w którym zachowania podmiotów uczestniczących są wyznaczone przez normy prawa obowiązującego.

Zdarzenia prawne=zdarzenie faktyczne

zdarzenie, z którym norma prawna łączy zmianę, powstanie lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

fakty

zdarzenia prawne, które są niezależne od woli ludzkiej (np. śmierć, upływ czasu), powodują zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego;

działania

czynności prawne, orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne

czynności prawne

działanie, którego istotnym elementem jest oświadczenie woli danej osoby, zmierzające do wywołania skutku w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

orzeczenia sądowe

są to działania organu sądowego;

Akt administracyjny

jest wynikiem działania organu administracji państwowej, podjętego w ramach posiadanych przez nie kompetencji, zmierzającego do wywołania prawnych konsekwencji.

Zdolność prawna

zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków na gruncie prawa cywilnego. Zdolność prawna jest atrybutem:

Zdolność do czynności prawnych

możliwość nabycia uprawnień lub zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych.

Osoby prawne

– podmiot zbiorowy, został stworzony przez ustawodawcę prawa dla ułatwienia obrotu prawnego. Osobami prawnymi są skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

kiedy osoba prawna uzyskuje osobowość prawną

Osoba prawna nabywa osobowość prawną w momencie wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego, a traci w momencie wykreślenia.

osoba prawna

odrębny podmiot prawa, niezależny od osób, które powołały ją do życia, ponosi odpowiedzialność;

Quasi osoba prawna

nie stanowi odrębnego podmiotu prawa, nie ponosi odpowiedzialności, ponoszą ją ludzie.

Fazy procesu stosowania prawa

Faza inicjująca; Faza ustaleń faktycznych; Faza walidacyjna; Faza interpretacyjna; Faza subsumcyjna; Faza decyzyjna

Faza inicjująca

w typie sądowym elementem inicjującym jest pozew, złożenie powództwa. W postępowaniu administracyjnym faza ta łączy się z wypełnieniem wniosku.

Faza ustaleń faktycznych

faza najdłuższa, oparta na rozważaniach nieprawniczych, ustalenie stanu faktycznego sprawy. Sądy administracyjne nie przeprowadzają tej fazy, to organ administracyjny ustala stan faktyczny

Zasady prawdy materialnej (Faza ust. fakt.)

– ustalenie rzeczywistego przebiegu, wierne odzwierciedlenie rzeczywistości (dominuje);

Zasada prawdy formalnej (Faza ust. fakt.)

polega na przyjęciu za prawdę, tego co udało się przed sądem ustalić.

Faza walidacyjna

ustalenie podstawy prawnej. Jeżeli ustalenia walidacyjne są błędne, dalsze fazy również są obarczone błędem.

Faza interpretacyjna

zmierza do wyinterpretowania z przepisów prawnych normy prawnej (odkodowanie normy prawnej).

5. Faza subsumcyjna

podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.

Faza decyzyjna

decyzja stosowania prawa, konsekwencje prawne wynikają z sekwencji stosowania prawa.

5 reguł kolizyjnych

Lex...

1. Lex posteriori derogat legi priori (chronologiczna)

przepisy późniejsze uchylają przepisy wcześniejsze;

Lex superior derogat legi inferiori (hierarchiczna)

prawo o wyższej mocy prawnej uchylają zastosowanie prawa o niższej mocy prawnej;

Lex speciali derogat legi generali (merytoryczna)

prawo szczególne uchyla zastosowanie prawa ogólnego;

Lex posteriori generali non derogat legi priori speciali

– prawo późniejsze ogólne nie uchyla prawa wcześniejszego szczególnego.

Lex superior generalis derogat legi inferiori speciali

prawo o wyższej mocy prawnej ogólne uchyla prawo o niższej mocy prawnej szczegółowe

Wykładnia prawa

proces myślowy, który zmierza do ustalenia jakie normy wynikają z przepisów prawa i co one znaczą, jest determinowane stanem faktycznym.

Wykładnia autentyczna

dokonywana jest przez organ stanowiący prawo

Wykładnia legalna

norma prawna z przepisu prawnego jest odkodowywana przez upoważniony organ państwowy, ma moc wiążącą

Wykładnia praktyczna (sądowa lub operatywna)

norma prawna z treści przepisu prawnego jest odkodowywana przez podmiot stosujący prawo przy wydawaniu decyzji konkretno-indywidualnych.

Wykładnia doktrynalna

norma prawna z treści przepisu prawnego odkodowywana jest przez wykładowców, prawników, nie ma charakteru wiążącego

Analogia legis

polega na zapożyczeniu normy prawnej z przepisu regulującego stan podobny.

Analogia iuris

polega na dotworzeniu normy prawnej na podstawie ogólnych zasad i cech systemu prawnego (nie może być stosowana w prawie karnym i podatkowym).

Zasada prospektywności

prawo reguluje sytuacje przyszłe, czyli te, które powstały od momentu jego wejścia w życie.

Zakaz retroakcji

prawo nie działa wstecz.

Klauzule derogacyjne

przepis prawa, który powoduje uchylenie mocy obowiązującej aktów normatywnych bądź przepisów.

Desuetudo

ustanie obowiązywania normy prawnej w wyniku jej długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania, a kompetentne organy państwowe mimo to nie stosują sankcji prawnej.

Abrogatio

– dla aktu normatywnego lub przepisy prawnego – utrata obowiązywania mocy prawnej, nie ma od razu następnego przepisu lub aktu – uchylenie czyste.

Obrogatio

tylko akt normatywny, uchwalenie na miejsce aktu normatywnego nowego aktu normatywnego

Derogatio

nowelizacja prawa. Powoduje utratę mocy obowiązującej jakiejś ilości przepisów, jednocześnie wprowadzając na ich miejsce przepisy o zmienionej treści.

Ustawa epizodyczna

W tej ustawie ustawodawca ustala z góry czas obowiązywania tego aktu normatywnego.

Tryby powstania osób prawnych

Rejestracyjny, koncesyjny, erekcyjny

Rejestracyjny

tryb oddolny, grupa osób spełniając warunki ustawowe ubiega się w sądzie o powołanie osoby prawnej. Meldunkowy.

Koncesyjny

rejestracyjny wymagający uzyskania odpowiedniej koncesji na prowadzenie działalności.

Erekcyjny

osoba prawna powstaje odgórnie, ustawodawca decyduje się na powołanie osoby prawnej do realizacji danego założenia