Układ nerwowy

Budowa układu nerwowego:

Ośrodkowy układ: mózgowie i rdzeń kręgowy. Obwodowy układ nerwowy: nerwy układu

Funkcje układu nerwowego 4:

Odbiór i analiza bodźców, reakcja na bodźce, regulowanie i koordynowanie pracy układów, sterowanie czynnościami nerwowymi: pamięć oraz inteligencja i emocje

Z ilu komórek nerwowych zbudowany jest układ nerwowy?

z 100 mld (neuronów)

Funkcja neuronów:

Przekazywanie informacji impulsami nerwowymi

Funkcja komórki glejowej

Ochrona i odżywianie komórek nerwowych

Budowa neuronu:

Ciało komórki nerwowej, Dendryty, Akson, Osłonka mielinowa

Funkcja Dendrytów:

wypustki doprowadzające impulsy nerwowe do ciała komórki

Funkcja Aksonu:

długa wypistka odprowadzając impuls z ciała neuronu

Ciałko komórki nerwowej:

Część neuronu otaczająca jądro komórkowe. Znajdują się w takie same organelle, jak w większości komórek ciała.

Funkcja osłonki mielinowej:

Osłonka powoduje, że impuls przepływa szybciej.

Rodzaje neuronów

czuciowe, ruchowe, pośredniczącego

Funkcja neuronu czuciowego:

Przewodzą impulsy od receptorów do ośrodkowego układu

Funkcje neuronu ruchowego:

przewodzą impulsy nerwowe z ośrodkowego układu do narządów

Funkcja neuronu pośredniczącego:

Przeprowadzają impulsy nerwowe pomiędzy neuronami czuciowymi a neuronami ruchowymi

Stan spoczynku błony neuronu:

Wewnątrz neuronu jest więcej jonów ujemnych, a na zewnątrz dodatnich. Ta różnica ładunków to polaryzacja, a różnica potencjałów, potencjał spoczynkowy.

Polaryzacja:

Stan, w którym wewnątrz neuronu przeważają ładunki ujemne, a na zewnątrz dodatnie. Utrzymuje neuron w stanie spoczynku.

Odbiór bodźca

Bodziec powoduje pobudzenie neuronu. Dochodzi do napływu jonów dodatnich do wnętrza komórki – to depolaryzacja.

Depolaryzacja

Chwilowa zmiana ładunków: wnętrze neuronu staje się dodatnie, a zewnętrze ujemne. Powstaje potencjał czynnościowy (impuls nerwowy).

Przewodzenie impulsu nerwowego

Fala depolaryzacji przesuwa się wzdłuż aksonu. Za nią następuje repolaryzacja, która przywraca stan spoczynku.

Repolaryzacja

Powrót do stanu spoczynku – jony dodatnie są usuwane z wnętrza neuronu, a ujemne wracają do środka.

Jak neurony przekazują sobie impulsy nerwowe?

Za pomocą synaps – specjalnych połączeń między zakończeniem aksonu jednego neuronu a dendrytem kolejnego.

Gdzie jeszcze mogą występować synapsy?

Między zakończeniem aksonu neuronu a komórką mięśniową lub gruczołową.

Co to jest synapsa chemiczna?

Połączenie między neuronami, w którym impuls przekazywany jest za pomocą neuroprzekaźników przez szczelinę synaptyczną.

Co dzieje się w synapsie podczas przekazywania impulsu?

Zakończenie aksonu uwalnia neuroprzekaźniki, które przechodzą przez szczelinę synaptyczną i łączą się z receptorami kolejnej komórki.

Co powoduje połączenie neuroprzekaźnika z receptorem?

Pobudzenie komórki odbiorczej do odpowiedzi – np. powstanie nowego impulsu, skurcz mięśnia lub wydzielanie hormonu.

Jaką rolę pełnią neuroprzekaźniki i receptory w synapsach?

Umożliwiają przekazywanie, wzmacnianie lub wyciszanie sygnałów między komórkami.

Jakie są rodzaje neuroprzekaźników?

Pobudzające i hamujące.

Co robią neuroprzekaźniki pobudzające?

Wywołują impuls elektryczny w następnym neuronie → sygnał jest przekazywany dalej. Przykłady: serotonina, dopamina, adrenalina.

Co robią neuroprzekaźniki hamujące?

Wyciszają sygnał, uniemożliwiając przekazanie impulsu. Przykład: GABA (kwas γ-aminomasłowy).

Co to jest GABA i jak działa?

GABA (kwas γ-aminomasłowy) to neuroprzekaźnik hamujący, który: Wraz z serotoniną reguluje sen (jego jakość i długość). Pomaga w koncentracji i procesach poznawczych.

Jak działa dopamina?

Odpowiada za: Emocje i odczuwanie przyjemności, Koordynację ruchów, Motywację i nagradzanie. Niedobór dopaminy → choroba Parkinsona.

Jak działa serotonina?

Reguluje: Nastrój (często nazywana „hormonem szczęścia”), Sen, apetyt, temperaturę ciała i ciśnienie krwi. Niski poziom serotoniny → agresja, zmęczenie, obniżony nastrój.

Jak działa adrenalina?

Uczestniczy w reakcji stresowej („walcz lub uciekaj”): Przyspiesza pracę serca, Podnosi ciśnienie krwi, Rozszerza oskrzela, Mobilizuje organizm do działania.

Co robi ośrodkowy układ nerwowy (OUN)?

Odbiera i analizuje informacje o pracy wszystkich narządów oraz podejmuje decyzje o reakcjach organizmu na bodźce.

Z czym można porównać działanie OUN?

Do zarządu firmy – wydaje polecenia, koordynuje pracę i podejmuje najważniejsze decyzje.

Z czego zbudowany jest ośrodkowy układ nerwowy?

Z mózgowia i rdzenia kręgowego.

Jakie części wchodzą w skład mózgowia?

Mózg, pień mózgu, móżdżek.

Co robi mózg?

Integruje i przetwarza informacje, Zarządza pracą ciała, Odpowiada za wyższe czynności nerwowe: pamięć, uczenie się, analizę informacji.

Jaką funkcję pełni pień mózgu?

Kontroluje podstawowe funkcje życiowe, takie jak: oddychanie, praca serca, ciśnienie i temperatura ciała. 📍 Zawiera też ośrodki odruchów: kichania, kaszlu, połykania, wymiotów, pocenia się.

Za co odpowiada móżdżek?

Uczestniczy w koordynacji ruchów i utrzymywaniu równowagi ciała.

Co robi rdzeń kręgowy?

Przewodzi impulsy między mózgowiem a resztą ciała i pośredniczy w odruchach rdzeniowych.

Jak zbudowany jest mózg?

Z dwóch półkul mózgowych pokrytych korą mózgu, która jest silnie pofałdowana i tworzy bruzdy dzielące ją na płaty.

Jakie płaty wyróżniamy w mózgu?

Cztery w każdej półkuli: Czołowy, Skroniowy, Ciemieniowy, Potyliczny.

Co znajduje się w płacie czołowym?

Ośrodki: Ruchowe (kontrola pracy mięśni szkieletowych), Ruchowe mowy, Odpowiada też za: emocje, planowanie, przewidywanie konsekwencji działań.

Za co odpowiada płat skroniowy?

Za przetwarzanie wrażeń słuchowych.

Co znajduje się w płacie ciemieniowym?

Ośrodki odbierające bodźce dotyku, ucisku, temperatury, bólu i rozciągania z całego ciała.

Jaką funkcję pełni płat potyliczny?

Zawiera ośrodki wzroku.

Co chroni mózg?

Kości czaszki i opony mózgowe (błony łącznotkankowe).

Dlaczego mówi się o „szarych komórkach”?

Bo ciała neuronów tworzą zewnętrzną, ciemniejszą warstwę mózgu – istotę szarą, a aksony skupione wewnątrz tworzą jaśniejszą istotę białą.

Co to jest istota szara?

Warstwa zewnętrzna mózgu, zbudowana z ciał komórek nerwowych.

Co to jest istota biała?

Warstwa wewnętrzna, zbudowana z włókien nerwowych (aksonów).

Z czego zbudowany jest rdzeń kręgowy?

Z istoty szarej (wewnątrz) i istoty białej (na zewnątrz). To odwrotnie niż w mózgu!

Co znajduje się wewnątrz rdzenia kręgowego?

Kanał środkowy wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym.

Co chroni rdzeń kręgowy?

Opony rdzenia kręgowego i płyn mózgowo-rdzeniowy.

Jakie są główne funkcje rdzenia kręgowego?

1. Kontrola odruchów (np. odruch kolanowy) – bez udziału woli. 2. Przewodzenie impulsów między mózgowiem a obwodowym układem nerwowym.

Z czego zbudowany jest obwodowy układ nerwowy?

Z nerwów, czyli pęczków włókien nerwowych (aksonów lub dendrytów) otoczonych tkanką łączną.

Jakie są rodzaje nerwów ze względu na pochodzenie?

Nerwy czaszkowe – odchodzą od mózgowia, unerwiają głowę i okolice. - Nerwy rdzeniowe – odchodzą od rdzenia kręgowego, unerwiają skórę, mięśnie i narządy wewnętrzne.

Jak dzielimy nerwy ze względu na kierunek przewodzenia impulsów?

- Nerwy czuciowe – przewodzą impulsy od receptorów do OUN. - Nerwy ruchowe – przewodzą impulsy od OUN do efektorów (mięśni, gruczołów). - Nerwy mieszane – zawierają oba rodzaje włókien.

Co to jest nerw?

Wiązka aksonów i/lub dendrytów biegnąca poza ośrodkowym układem nerwowym, otoczona osłonką mielinową i naczyniami (tętnica, żyła).

Co to jest zwój nerwowy?

Skupienie ciał komórek nerwowych znajdujących się poza ośrodkowym układem nerwowym.

Główne funkcje obwodowego układu nerwowego

Przekazuje informacje od receptorów do OUN (bodźce). Przekazuje informacje od OUN do efektorów (narządów wykonawczych: mięśni i gruczołów). Uczestniczy w wykonywaniu odruchów.

Czym są odruchy?

Szybkie reakcje organizmu, które zachodzą bez udziału świadomości, z udziałem OUN i obwodowego UN.

Dlaczego odruchy są szybkie?

Droga impulsu jest krótsza niż w przypadku reakcji świadomych. Przykład: szybkie odsunięcie ręki od gorącego przedmiotu.

Co to jest łuk odruchowy?

Droga, którą przebiega impuls: Receptor → neuron czuciowy → neuron pośredniczący → neuron ruchowy → efektor (mięsień lub gruczoł).

Rodzaje odruchów a) Odruchy bezwarunkowe (wrodzone)

Nie podlegają modyfikacjom. Funkcja: ochrona życia i podstawowych procesów życiowych. Przykłady: kichanie, kaszel, odruch źrenicy.

Rodzaje odruchów b) Odruchy warunkowe (nabyte)

Powstają dzięki korze mózgu i doświadczeniu. Mogą być modyfikowane przez środowisko i wolę. Funkcja: adaptacja do warunków środowiska. Przykład: wydzielanie śliny na myśl o jedzeniu, jazda na rowerze, prowadzenie samochodu.

Przykładowy schemat łuku odruchowego

Receptor → neuron czuciowy → neuron pośredniczący → neuron ruchowy → efektor (mięsień/gruczoł)

Jak dzielimy układ nerwowy ze względu na funkcje?

Na somatyczny (ruchy świadome, bodźce ze środowiska zewnętrznego) i autonomiczny (regulacja narządów wewnętrznych, homeostaza).

Co robi somatyczny układ nerwowy?

Odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego i kieruje świadomymi ruchami (np. pisanie, taniec).

Co robi autonomiczny układ nerwowy?

Odbiera bodźce z wnętrza ciała, reguluje pracę narządów wewnętrznych i pomaga utrzymać homeostazę.

Na jakie części dzieli się autonomiczny układ nerwowy?

Na układ współczulny (sympatyczny) i układ przywspółczulny (parasympatyczny).

Jaka jest ogólna funkcja układu współczulnego?

Mobilizuje organizm w sytuacjach stresowych — „walcz lub uciekaj” (przygotowuje do wysiłku).

Jaka jest ogólna funkcja układu przywspółczulnego?

Dominuje w relaksie i regeneracji — odpoczynek, trawienie, rozmnażanie.

Przykładowe efekty działania układu współczulnego.

Rozszerzanie źrenic, rozszerzanie dróg oddechowych, przyspieszanie pracy serca, hamowanie perystaltyki jelit, uwalnianie glukozy z wątroby.

W jaki sposób działają układ współczulny i przywspółczulny względem siebie?

Antagonistycznie — działają przeciwstawnie, regulując równowagę funkcji narządów.

Gdzie znajdują się ośrodki układu przywspółczulnego?

W istocie szarej pnia mózgu oraz w istocie szarej rdzenia kręgowego w odcinku krzyżowym.

Gdzie znajdują się ośrodki układu współczulnego?

W istocie szarej rdzenia kręgowego w odcinku piersiowo-lędźwiowym.

Z czego składają się struktury autonomicznego układu nerwowego?

Z ośrodków nerwowych w OUN i z nerwów należących do układu obwodowego (wyprowadzających impulsy do narządów).

Co oznacza homeostaza w kontekście układu autonomicznego?

Utrzymanie stałych warunków wewnętrznych organizmu (np. temperatura, ciśnienie krwi, równowaga energetyczna).

Kiedy aktywny jest układ współczulny — podaj przykłady sytuacji.

W sytuacjach stresowych, podczas egzaminu, wysiłku fizycznego — gdy potrzebna jest szybka mobilizacja organizmu.

Kiedy dominuje układ przywspółczulny — podaj przykłady.

Podczas odpoczynku, snu, po posiłku — gdy organizm wykonuje czynności trawienne i regenerację.

Jak dbać o układ nerwowy?

Regularny i dostateczny sen, aktywność fizyczna, zdrowa dieta (m.in. magnez, cynk, witaminy z grupy B), unikanie infekcji, stresu, urazów i używek.

Dlaczego sen jest ważny dla pamięci?

Podczas snu następuje utrwalenie informacji nabytych w ciągu dnia (konsolidacja pamięci).

Co daje organizmowi sen (odpoczynek)?

Relaks mięśni, zmniejszenie reaktywności narządów, regeneracja całego ciała i poprawa koncentracji.

Ile powinien spać dorosły?

Około 7–8 godzin na dobę (potrzeby zmieniają się z wiekiem).

Jak sen wpływa na wzrost?

Podczas snu wzrasta poziom hormonu wzrostu we krwi, co wspiera rozwój organizmu.

Jak sen chroni mózg?

Pobudza słabo stymulowane synapsy, zapobiegając ich zanikowi; umożliwia naprawę i utrzymanie połączeń nerwowych.

Co to są substancje psychoaktywne?

Związki zmieniające świadomość i zachowanie przez oddziaływanie na układ nerwowy (np. narkotyki, alkohol, nikotyna, dopalacze, niektóre leki).

Co to jest uzależnienie?

Psychiczny i/lub fizyczny przymus wykonywania czynności lub przyjmowania substancji mimo negatywnych skutków; związane ze wzrostem dopaminy w układzie nagrody.

Jakie są skutki uzależnienia od substancji psychoaktywnych?

Wykluczenie społeczne, depresja, zaburzenia świadomości, problemy z koncentracją, uszkodzenia narządów, przedawkowanie i śmierć.

Co to są dopalacze i dlaczego są niebezpieczne?

Substancje działające podobnie do narkotyków o często nieznanym składzie; mogą być śmiertelne nawet po jednorazowym użyciu.

Jak alkohol oddziałuje na organizm i układ nerwowy?

Działa uzależniająco, zaburza funkcje poznawcze i motoryczne, może prowadzić do uszkodzeń narządów, zatrucia i przewlekłych chorób (np. alkoholizm).

Jak nikotyna wpływa na organizm?

Jest psychoaktywna i pobudzająca; palenie niesie dodatkowo toksyczne i rakotwórcze substancje — szkody: układ nerwowy, pokarmowy, rozrodczy.

Czy e-papierosy są bezpieczniejsze od tradycyjnych papierosów?

Nie — e-papierosy również szkodzą organizmowi i mogą zawierać toksyczne substancje.

Co to jest lekomania?

Uzależnienie od leków (np. nasennych, uspokajających, przeciwbólowych) — przyjmowanie ich niezgodnie z zaleceniami może prowadzić do uzależnienia i poważnych skutków ubocznych.

Co to jest choroba Alzheimera — krótko?

Choroba neurodegeneracyjna prowadząca do obumierania neuronów i postępującego otępienia; głównie u osób >65 lat.

Jakie są przyczyny i patologiczne zmiany w Alzheimerze?

Powstawanie nieprawidłowych form białek tworzących toksyczne złogi wewnątrz i na zewnątrz neuronów.

Jakie czynniki ryzyka Alzheimer’a?

Wiek (powyżej 65 r.ż.), płeć żeńska, cukrzyca, występowanie w rodzinie.

Czy istnieje pewna profilaktyka Alzheimer’a?

Nie ma pewnej profilaktyki, ale aktywność umysłowa i tryb życia (ćwiczenia, dieta) mogą opóźniać objawy.

Co to jest choroba Parkinsona — krótko?

Choroba neurodegeneracyjna z obumieraniem neuronów produkujących dopaminę; najczęściej u osób >60 r.ż.

Objawy Parkinsona — wymień najważniejsze.

Drżenie kończyn, spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, trudności w precyzyjnych ruchach, pochylona postawa.

Jak diagnozuje się chorobę Parkinsona?

Na podstawie obserwacji klinicznej i badań obrazowych (TK, MRI) oraz oceny neurologicznej.

Co to jest schizofrenia — krótko?

Zaburzenie psychiczne pojawiające się zwykle między 15. a 35. r.ż., z objawami takimi jak omamy, urojenia, zaburzenia myślenia i emocji.

Co to jest depresja — najważniejsze informacje?

Często występujące zaburzenie nastroju; objawy: obniżony nastrój, utrata zainteresowań, zmęczenie, problemy ze snem, myśli samobójcze; diagnoza wymaga objawów trwających ≥2 tygodni.

Jakie podstawowe metody diagnostyki chorób układu nerwowego?

EEG (elektroencefalografia), TK (tomografia komputerowa), MRI (rezonans magnetyczny); służą do oceny czynności i struktury mózgu.