Paremy

Ab inito semper nullum.

(Co jest) od poczatku niewazne, zawsze (jest) niewazne

Accessio cedit principali.

rzecz przylaczona przypada glównej

Accusare nemo se debet.

nikt nie musi oskarzac siebie samego; nie mozna nikogo przymuszac do zeznawania przeciwko sobie

Actor sequitur forum rei.

powód udaje sie do sadu pozwanego; zasada okreslajaca wlasciwosc miejscowa sadu

Actori incumbit probatio.

na powodzie spoczywa ciezar dowodu

Actus hominis, non dignitas iudicetur.

sadzone beda czyny ludzkie, nie piastowane godnosci

Adoptio naturam imitatur.

adopcja imituje nature; poprzez adopcje dziecko powinno nabyc takie same prawa, jak rodzone dziecko adoptujacych

Advocatorum error litigatoribus non noceat.

blad adwokatów niech nie szkodzi stronom

Aequitas sequitur legem.

slusznosc idzie za prawem

Agere non valenti non currit praescriptio.

przedawnienie nie biegnie wzgledem tego, kto jest niezdolny do dochodzenia swych roszczen przed sadem

Alienius dolus nocere alteri non debet.

nikogo nie powinien obciazac cudzy podstep

Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem.

wola spadkodawcy moze byc zmieniona az do smierci

Audiatur et altera pars. (tez jako Audi alteram partem)

nalezy wysluchac takze drugiej strony

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur.

ustawy sa wlasciwiej interpretowane, gdy zachowuje sie ich ducha

Bis de eadem re ne sit actio.

w tej samej sprawie nie przysluguje ponowne powództwo; powaga rzeczy osadzonej

C[edytuj]

C [edytuj]

Casum sentit dominus.

wlasciciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodujacego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy

Cedant arma togae.

niech orez ustapi przed toga

Cessante ratione legis cessat et lex ipsa.

gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawe, traci moc i sama ustawa

Clara non sunt interpretanda.

jasne nie wymaga interpretacji

Cogitationis poenam nemo patitur.

nikt nie ponosi kary za myslenie

Commodum eius esse debet, cuius est periculum.

korzysc musi przypadac temu kto ponosi ryzyko

Confessio est regina probationum.

przyznanie sie jest królowa dowodów

Confessus pro iudicato est.

ten, który uznal powództwo, uznawany jest za zasadzonego

Consuetudo pro lege servatur.

zwyczaj jest traktowany jako prawo

Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus.

kazda umowa jest pojmowana jako obowiazujaca tylko w danych, oznaczonych warunkach

Crimen grave non potest esse impunibile.

ciezkie przestepstwo nie moze uchodzic bezkarnie

Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti.

wina jest mieszanie sie do rzeczy, które nas nie dotycza

Confessus pro iudicato est.

ten, kto przyznal sie do winy, jest jak osadzony

Da mihi factum, dabo tibi ius.

podaj mi fakty, a podam ci prawo; podstawowe okreslenie relacji miedzy strona postepowania sadowego a sadem; por. Facta probantur, iura novit curia

Delicta parentum liberis non nocent.

przestepstwa rodziców nie szkodza dzieciom

Diei adiectio pro reo est, non pro stipulatore.

oznaczenie terminu nastepuje w interesie dluznika, a nie wierzyciela

Dies interpellat pro homine.

termin wzywa za czlowieka

Dolus semper praestatur

za podstep zawsze sie odpowiada

Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur.

ustawy niekiedy drzemia, a nigdy nie umieraja

Dura lex, sed lex.

twarde prawo, ale prawo

Damnum aut casu fit aut culpa.

szkoda powstaje albo ze zdarzenia przypadkowego, albo na skutek przewinienia

Ei incumbit probatio, qui dicit, non ei, qui negat.

ciezar dowodowy (onus probandi) spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

Eius est nolle, qui potest velle.

ten tylko moze nie chciec, kto moze chciec

Et non facere, facere est.

powstrzymywanie sie od dzialania jest takze dzialaniem

Excipiendo reus fit actor.

w zarzucie pozwany staje sie powodem, teraz musi udowodnic ten fakt

Ex his, quae forte uno aliquo casu accidere possunt, iura non constituuntur.

praw nie ustanawia sie dla przypadków, które moga sie zdarzyc tylko raz

F[edytuj]

F [edytuj]

Facta probantur, iura novit curia.

okolicznosci faktyczne nalezy udowodnic, a prawo sad zna

Fiat iustitia, pereat mundus.

sprawiedliwosci musi sie stac zadosc, chocby mial zginac swiat - przypisywane swietemu Augustynowi albo cesarzowi Ferdynandowi I

Fraus est fraudem celare.

oszustwem jest ukrywac oszustwo

Fatetur facinus, qui iudicium fugit.

przyznaje sie do przestepstwa ten, kto unika sadu

Fur est qui dolo malo rem alienam contrectat.

zlodziejem jest ten, kto w zlym zamiarze zagarnie cudza rzecz

Fur semper moram facere videtur.

zlodziej zawsze pozostaje w zwloce

Genus perire non censetur.

uwaza sie, ze gatunek nie ginie

Hominem causa omne ius constitutum sit.

wszelkie prawo winno byc stanowione ze wzgledu na czlowieka

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit.

spadek nie jest niczym innym, jak wejsciem w ogól spraw zmarlego

Ignorantia iuris nocet.

nieznajomosc prawa szkodzi;

Ignorantia legis non excusat.

nieznajomosc prawa/ustawy nie jest wytlumaczeniem

Imperitia culpae adnumeratur.

brak doswiadczenia zalicza sie do winy

Impossibilium nulla obligatio est.

nikt nie jest zobowiazany do rzeczy niemozliwych

Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere.

Nieprawidlowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzglednienia calosci ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.

Invitus nemo rem cogitur defendere.

nikogo nie zmusza sie do obrony rzeczy wbrew jego woli

In dubio pro reo.

watpliwosci nalezy rozstrzygac na korzysc oskarzonego; zasada powiazana z domniemaniem niewinnosci

In maleficiis voluntas spectatur non exitus.

przy przestepstwach bierze sie w rachube chec, nie wynik

Inter arma silent leges.

podczas wojny milcza prawa

Is damnum dat, qui iubet dare

ten wyrzadza szkode, kto rozkazuje ja czynic

Is fecit, cui prodest.

uczynil ten, komu przynioslo to korzysc

Iura novit curia.

sad zna prawo

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

nakazy prawa sa nastepujace: zyc uczciwie, drugiemu nie szkodzic, kazdemu oddac co mu sie nalezy

Ius civile vigilantibus scriptum est.

prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych

Ius est ars boni et aequi.

prawo jest sztuka tego, co dobre i sluszne

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest.

prawo publiczne nie moze byc zmieniane umowami osób prywatnych

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi.

sprawiedliwosc jest stala i niezmienna wola przyznania kazdemu naleznego mu prawa

In toto et pars continetur.

w calosci i czesc jest zawarta

Id, quod nostrum est, sine facto nostro ad alium transferri non potest.

to co jest nasze, bez naszego dzialania nie moze zostac przeniesione na kogos innego

Indivisa est causa pignoris.

podstawa zastawu jest niepodzielna

In dubiis benigniora praeferenda sunt.

w przypadku watpliwosci wybiera sie zyczliwsze rozwiazanie

Iniuriam qui facturus est, iam facit.

kto ma zamiar wyrzadzic krzywde juz ja wyrzadza

In legibus fundamentum rei publicae.

fundament republiki tkwi w ustawach

In pari causa melior est condicio possidentis - w równej sytuacji lepsze jest stanowisko posiadajacego

W pari causa Melior est condicio possidentis - w równej sytuacji Lepsze JEST Stanowisko posiadajacego

In poenalibus causis benignius interpretandum est.

w sprawach karnych nalezy stosowac lagodniejsza interpretacje

In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur.

wykladnia testamentów opiera sie na wnikliwym badaniu woli testatorów

Lege non distinguente nec nostrum est distinguere.

tam, gdzie ustawa nie rozróznia, nie nasza jest rzecza wprowadzac rozróznienie

Leges ab omnibus intellegi debent.

ustawy powinny byc zrozumiale dla wszystkich

Lex est, quod populus iubet atque constituit.

ustawa jest to, co lud nakazuje i ustanawia

Lex iubeat non disputat.

prawo nakazuje, a nie dyskutuje

Lex posterior derogat legi priori.

ustawa pózniejsza uchyla ustawe wczesniejsza

Lex posterior generalis non derogat legi anteriori speciali.

ustawa pózniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla wczesniejszej ustawy szczególnej

Lex prospicit, non respicit.

ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz

Lex retro non agit.

prawo nie dziala wstecz

Lex severior retro non agit.

prawo surowsze nie dziala wstecz

Lex specialis derogat legi generali.

ustawa szczególowa uchyla ustawe ogólna

Lex superior derogat legi inferiori.

ustawa wyzsza ranga uchyla ustawe o nizszej randze

Locus regit actum.

miejsce rzadzi czynnoscia prawna

Leges salutem civitatis saluti singulorum anteponunt.

ustawy przekladaja dobro panstwa nad dobro jednostki

Legum ministri magistratus legum interpretes iudicies.

urzednicy sa slugami prawa a sedziowie jego tlumaczami

Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria.

prawo nakazuje to, co nalezy czynic i zakazuje rzeczy przeciwnych

Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus est - wszelkie niedbalstwo jest wina, wszelka wina jest podstepem.

Magna neglegentia culpa est magna culpa dolus est - Wszelkie niedbalstwo JEST Wina, wszelka Wina JEST podstepem.

Mala fides superveniens non nocet.

pózniejsza zla wiara nie szkodzi

Male nostro iure uti non debemus.

nie powinnismy zle korzystac z naszych praw

Manifestum non eget probatione.

to, co oczywiste, nie wymaga dowodu

Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant.

matka zawsze jest znana, ojcem jest ten, na kogo wskazuje zwiazek malzenski; zasada domniemania ojcostwa meza matki

Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt.

jak najmniej nalezy zmieniac to, co zawsze mialo jednoznaczna interpretacje

Mora trahit periculum.

zwloka pociaga za soba ryzyko

Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri lucupletiorem.

albowiem sluszne jest z natury, aby nikt sie nie bogacil ze szkoda drugiego

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur.

dziecko poczete, ale jeszcze nie narodzone (nasciturus) uwaza sie za juz narodzone, wtedy gdy chodzi o jego korzysc

Ne bis de eadem re sit actio.

aby nie bylo ponownego postepowania w tej samej sprawie

Ne bis in idem.

nie dwa razy za to samo; zakaz powtórnego karania za ten sam czyn (por. bis de eadem re ne sit actio)

Ne eat iudex ultra petita partium.

niech sedzia nie wychodzi ponad zadanie stron

Ne quis absens puniatur.

nieobecny niech nie bedzie karany

Necessitas frangit legem.

koniecznosc lamie prawo

Neglegentia culpa est.

zaniedbanie jest wina

Nemo auditur propriam turpitudinem allegans.

powolujacy sie na wlasny wystepek nie bedzie wysluchany

Nemo de domo sua extrahi potest.

nikt nie moze byc wyrzucony ze swojego domu

Nemo ex suo delicto meliorem nam condicionem facere potest.

nikt nie moze polepszyc swojej sytuacji w wyniku wlasnego czynu bezprawnego

Nemo iudex idoneus in propria causa.

nikt nie powinien byc sedzia w swojej sprawie

Nemo iudex in causa sua.

nikt nie moze byc sedzia we wlasnej sprawie

Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet.

nikt nie moze przeniesc na druga osobe wiecej praw anizeli sam posiada.

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

nikt nie moze pozostawic dziedziców czesciowo testamentowych, czesciowo ustawowych

Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur.

nikt rozumny nie karze dlatego, ze popelniono przewinienie, lecz dlatego, by nie popelniano

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest.

nikt nie moze sam sobie zmienic podstawy posiadania

Nemo testis idoneus in propria causa.

nikt nie powinien byc swiadkiem we wlasnej sprawie.

Nihil probat, qui nimium probat.

niczego nie dowodzi ten, kto dowodzi zbyt wiele

Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat.

reguly nie tworza prawa, lecz sie z niego wywodza

Non exemplis, sed legibus iudicandum est.

nalezy orzekac na podstawie ustaw, a nie nasladowac wczesniejsze rozstrzygniecia

Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta.

argumenty nalezy oceniac nie wedlug liczby, ale znaczenia

Non omne quod licet honestum est.

nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe

Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem.

nie kazda wypowiedz sedziego ma moc wyroku

Novus rex, nova lex.

nowy król, nowe prawo

Nulla poena sine lege.

nie ma kary bez ustawy, nie mozna stosowac kary, która nie byla przewidziana przez prawo w momencie popelniania przestepstwa

Nulla voluntas errantis est.

kto jest w bledzie, nie wyraza swojej woli

Nulli res sua servit.

nie mozna miec sluzebnosci na wlasnej rzeczy

Nullum crimen sine lege.

nie ma przestepstwa bez ustawy, nie mozna karac za czyn, który nie byl zabroniony w momencie jego popelniania

Nullus idoneus testis in re sua intellegitur.

nikt nie moze byc wiarygodnym swiadkiem we wlasnej sprawie

Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur.

nie uwaza sie, aby postepowal podstepnie ten, kto wykonuje swoje uprawnienia

Nuptias non concubitus, sed consensus facit.

nie fakt wspólzycia, ale porozumienie czyni malzenstwo

Ne impediatur legatio.

poslowie niech beda uwazani za swietych

Nemo non benignus est sui iudex.

nikt nie jest dla siebie nieprzychylnym sedzia

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest.

nikt nie moze umrzec (czesciowo) z testamentem i czesciowo bez testamentu

Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus.

nic nie jest tak bardzo przeciwne zgodzie jak sila i strach

Obligatio est iuris vinculum.

zobowiazanie tworzy wiez prawna

Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest.

wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna, rzadko bowiem zdarza sie, by nie mozna bylo jej wywrócic

Optima est legum interpres consuetudo.

zwyczaj jest najlepsza wykladnia prawa

Pacta sunt servanda.

umów nalezy dotrzymywac

Pater is est, quem nuptiae demonstrant.

ojcem jest ten, na którego wskazuje malzenstwo

Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem.

we wszystkich sprawach powinna miec pierwszenstwo zasada sprawiedliwosci i slusznosci nad zasada scislego prawa

Princeps legibus solutus.

panujacy nie podlega prawom

Prior tempore potior iure.

pierwszy w czasie lepszy prawem

Prohibenda est ira in puniendo.

przy wymierzaniu kary nie wolno kierowac sie gniewem

Prius quam exaudias, ne iudices.

nie sadz, zanim wysluchasz

Per non est.

nie wolno jest interpretowac przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazaly sie zbedne

Privatorum conventio iuri publico non derogat.

umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego

Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, ius privatum est quod ad singulorum utilitatem.

prawem publicznym jest prawo odnoszace sie do interesu panstwa, a prawem prywatnym prawo dotyczace korzysci poszczególnych jednostek

Qui curat, non curatur.

kto sam podlega opiece, nie moze jej sprawowac nad inna osoba

Quid leges sine moribus?

cóz znacza ustawy bez obyczajów

Qui iure suo utitur, neminem laedit.

kto nie przekracza przyslugujacego mu prawa, nie narusza praw drugiego

Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur.

dopuszcza sie zdzierstwa ten, kto sprawujac funkcje publiczna przyjmuje pieniadze od zainteresowanych

Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit.

jezeli ktos nie czyni tego, co czynic powinien uwaza sie, ze czyni przeciwnie, poniewaz nie czyni

Qui tacet consentire videtur si loqui debuisset ac potuisset.

kto milczy, okazuje zgode, jesli powinien i mógl mówic; zasada domniemania zgody w sytuacjach, w których mozna od kogos oczekiwac zajecia stanowiska

Quod ab initio est vitiosum, non potest tractu temporis convalescere.

to, co od poczatku jest wadliwe, nie moze byc uzdrowione z uplywem czasu

Quot generationes tot gradus.

ile urodzen, tyle stopni

Quod attinet ad ius civile, servi pro nullis habentur. - co dotyczy prawa cywilnego, niewolnicy uwazani sa za nic

Quod ad ius civile attinet, Servi pro habentur nullis. - CO Dotyczy prawa Cywilnego, niewolnicy uwazani sa ZA NIC

Ratio est anima legis.

sens ustawy jest jej dusza

Reformatio in peius iudici appellato non licet.

sedziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniac wyroku na niekorzysc odwolujacego sie

Res ipsa loquitur.

rzecz mówi sama za siebie

Res iudicata pro veritate accipitur.

prawomocny wyrok przyjmuje sie jako prawde

Res nullius cedit primo occupanti.

rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ja objal w posiadanie

Reus excipiendo fit actor.

pozwany staje sie powodem przez podniesienie zarzutu

Res est in iudicium deducta, lis pendet.

sprawa zostala doprowadzona do sadu, spór wazy sie

Regula est, quae rem quae est breviter enarrat.

regula jest zwiezle wyjasnienie istoty rzeczy

Reo negante actori incumbit probatio.

kiedy pozwany przeczy, udowodnienie nalezy do powoda

Salus populi suprema lex esto. - dobro ludu powinno byc najwyzszym prawem

Salus populi suprema lex esto. - Dobro ludu powinno byc najwyzszym Prawem

Salus rei publicae suprema lex esto.

dobro publiczne winno byc najwyzszym prawem

Sancti habeantur legati.

poslów nalezy traktowac jak nietykalnych

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari.

lepiej pozostawic bezkarnym wystepek zloczyncy, niz skazac niewinnego

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem.

znac ustawy, to nie znaczy trzymac sie ich slów, lecz rozumiec ich sens i znaczenie

Semel heres semper heres.

kto raz zostanie dziedzicem, zostaje nim na zawsze

Sententia facit ius inter partes.

wyrok tworzy prawo miedzy stronami

Separata esse debet possessio a prioprietate.

posiadanie winno byc odróznione od wlasnosci

Servitutibus civiliter utendum est.

sluzebnosc nalezy wykonywac w sposób ogledny, najmniej uciazliwy dla wlasciciela

Si in ius vocato, ito!

jezeli zostales wezwany przed sad, idz

Si quid universitati debetur, singulis non debetur, nec quod debet universitas, singuli debent.

jesli jest sie cos dluznym stowarzyszeniu, to nie pojedynczym czlonkom, a dlug stowarzyszenia nie jest dlugiem pojedynczych czlonków

Silent leges inter arma.

milkna prawa w szczeku broni

Species perit ei, cui debetur.

rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu sie nalezy

Summum ius summa iniuria.

najwyzsze prawo moze stac sie najwyzszym bezprawiem

Superficies solo cedit.

to co jest na powierzchni, przypada gruntowi

Semper specialia generalibus insunt.

zawsze szczególy mieszcza sie w ogólach

Societas delinquere non potest

spólka nie moze popelniac przestepstw

Tempus regit actum.

czas rzadzi czynnoscia prawna

Testes estote!

badzcie swiadkami

Testis unus, testis nullus.

jeden swiadek, zaden swiadek

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio.

przy takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia ustawy

Ubi lex, ibi poena.

tam gdzie prawo, tam kara

Ubi societas, ibi ius.

gdzie spoleczenstwo, tam prawo

Usus est unus legum corrector.

zwyczaj jest jedynym korektorem prawa

Ubi ius, ibi onus.

gdzie prawo, tam obowiazek

Ubi ius, ibi remedium.

gdzie prawo, tam lekarstwo

Ubi ius incertum, ibi ius nullum.

gdzie prawo niepewne, tam nie ma prawa

Ubi periculum, ibi lucrum.

gdzie niebezpieczenstwo, tam zysk

verba docent, egzempla trahunt - slowa ucza, przyklady pociagaja

verba docent, egzempla trahunt - slowa ucza, przyklady pociagaja

Venire contra factum proprium nemini licet.

nie wolno wystepowac przeciwko temu, co wynika z wlasnych czynów

Videant consules, ne quid detrimenti res publica capiat.

niechaj konsulowie bacza, aby panstwo nie ponioslo jakiegos uszczerbku

Vim vi defendere omnes leges omniaque iura permittut.

wszystkie ustawy i wszystkie prawa pozwalaja bronic sie przed sila przy pomocy sily

Vim vi repellere licet.

sile wolno odeprzec sila

Volenti non fit iniuria.

chcacemu nie dzieje sie krzywda (z Ulpiana)

nia poufnosciO WikipediiKorzystasz z Wikipedii tylko na wlasna odpowiedzialnoscDla deweloperówKomunikat na temat ciasteczekWersja dla urzadzen mobilnychWikimedia Foundation Powered by MediaWiki

NIA poufnosciO WikipediiKorzystasz z wikipedii TYLKO na własna odpowiedzialnoscDla deweloperówKomunikat na pewno chodziło o ciasteczekWersja dla Urządzeń mobilnychWikimedia Foundation Powered by MediaWiki