Łacina prawnicza 1

A priori

z założenia, z góry, uprzedzając fakty

Ab ovo

"od jajka, od samego początku, Zygmunt Gloger pisze, że ab ovo u Rzymian pochodzi z ich przysłowia (łac.) ab ovo ad mala („od jajka do jabłek”), czyli „od początku do końca, gdyż Rzymianie wieczerze swoje rozpoczynali od jaj, a kończyli na jabłkach”[1].

Captatio benevolentiae

zjednywanie sobie względów, życzliwości.

Casus belli

powód do wojny

Cedant arma togae!

niech oręż ustąpi przed togą, niech władza wojskowa ustąpi przed cywilną, niech nastanie pokój; cytat z mowy o swoim konsulacie Cycerona.

Cogito, ergo sum

nyślę, więc jestem - Rene Descartes

Communi consensu

za wspólną zgodą

Corpus delicti

przedmiot przestępstwa – dowód rzeczowy świadczący o przestępstwie, ślad lub przedmiot stanowiący podstawę do przedstawienia wniosków dotyczących popełnionego czynu i sprawcy.

Sapienti sat

mądremu wystarczy (pol. mądrej głowie dość dwie słowie)

Finis coronat opus

koniec wieńczy dzieło

Memento mori

pamiętaj o śmierci

O tempora! O mores!

Co za czasy! Co za obyczaje!) – zdanie Cycerona z jego pierwszej mowy przeciw Katylinie. W dosłownym tłumaczeniu: O czasy, o obyczaje!

Per fas et nefas

prawem i bezprawiem, nieprzebierając w środkach, wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami

Pro publico bono

dla dobra publicznego – określenie oznaczające usługi profesjonalne wykonywane dobrowolnie i bezpłatnie, w interesie publicznym

Qui tacet, consentire videtur

kto milczy, ten zdaje się zezwalać; jedna z zasad prawa kanonicznego.

Quod erat demonstrandum

q.e.d. – skrót od łacińskiego zwrotu Quod erat demonstrandum (co było do udowodnienia). Najpowszechniej stosowanymi polskimi odpowiednikami są skróty c.n.d. („czego należało dowieść”), c.b.d.u. („co było do udowodnienia”), c.b.d.o. („co było do okazania”

Salus rei publicae suprema lex esto

dobro republiki najwyższym prawem

Votum separatum

zdanie odrębne – opinia inna niż głoszona przez większość, opinia nie mieszcząca się w proponowanych rozwiązaniach bądź zbiorach głosów.

Nauki historyczne

science historical

ius

prawo (jako całość)

quo iure

jakim prawem!?

ipso iure

z mocy samego prawa

ubi societas ibi ius

gdzie społeczeństwo, tam prawo

fontes iuris

źródła prawa

fontes iuris oriundi

źródła powstania/pochodzenia prawa

fontes iuris cognoscendi

źródła poznania prawa

ex nihilo

z niczego

mos maiorum

obyczaj przodków

longa consuetudo

długi zwyczaj, ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwałą praktykę postępowania w określonej sytuacji - prawo zwyczajowe

summum ius – summa iniuria

summum jus summa injuri-a] (łc.) szczyt prawa to szczyt bezprawia; zbyt szczegółowe (bezwzględne) przestrzeganie prawa staje się przyczyną największej krzywdy.

adiuvandi iuris civilis gratia

pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego

supplendi iuris civilis gratia

pretorskie uzupełnianie istniejących luk w prawie cywilnym

corrigendi iuris civilis gratia

pretorskie poprawianie przepisów prawa cywilnego

ius publicum – publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat

Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy pomyślności państwa

ius privatum – privatum ius – quod ad singulorum utilitatem spectat

Prawem prywatnym jest toprawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób.

ius est ars boni et aequi

prawo jest sztuką dobra i słuszności; prawo jest sztuką tego, co dobre isłuszne;

ius civile – ius canonicum – utriusque iuris

oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris – doktor obojga praw, tj. rzymskiego i kanonicznego)

ius cogens – ius dispositivum

bezwzglednie obowiązujące

ius dispositivum

przepisy wzglednie obowiązujące

ius particulare

prawo partykularne, oddzielne

ius universale

prawo powszechne, ogólne

ignorantia iuris nocet = ignorantia iuris non exculpat

nieznajomość prawa szkodzi = nieznajomość prawa nie uwalnia, nie tłumaczy

ignorantia facti non nocet

nieznajomość faktu nie szkodzi

glossa marginalis

glosa na marginesie

glossa interlinealis

glosa między wierszami

Franciscus Accursius, wł. Francesco Accorso, Accorso di Bagnolo

(ur. 1182, zm. 1260) – włoski prawnik, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły glosatorów i średniowiecznych komentatorów Kodeksu Justyniana – Corpus Iuris Civilis.

glossa ordinaria (Accursiusa)

(1228) lub magistralis – Wielka Glosa czy Glossa Accursiana. Zdobyła uznanie także w sądownictwie, czego wyrazem było związane z jego dziełem powiedzenie: "Quidquid non agnoscit Glossa, non agnoscit curia", ("Czego nie zna glosa, tego nie zna sąd").

ius ducale

prawo książęce(lex ducalis – ustawa książęca) zespół uprawnień księcia w stosunku do ludnościlub dóbr

forum

agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sąd

forum Romanum

rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum – plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymuokresu republiki.

Ecclesia vivit lege Romana

Kosciół żyje (posluguje się) prawem rzymskim

neminem captivabimus nisi iure victum

Nikogo nie więzimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilejnietykalności osobistej nadany szlachcie przez Wladysława Jagiełłę)

loca forensia

miejsce gdzie sąrynki, miejsce sprawowania sądu (równoważne z kompetencją sądu)

forum liberum

sąd, który można wybrać, czyli prawa wolnego handlu, które raz w tygodniu, w soboty, umożliwiało kupcom na rynku kazimierskim sprzedawanie mięsa poza jatkami

census fori

wykaz sądów

privilegium fori

przywilej (immunitet) sądu, np sądów wojskowych, duchownych

praescriptio fori

zarzut niewłaściwości sądu; przypisany sąd; zarządzenie sali sądowej,-domniemanie prawne

actor sequitur forum rei

dla osoby nie podlegającej sądom powszechnym, podobniePrezydent RP

formula processus

formuła procesu

causae spirituales

niezawisłość sądów kościelnych

causae saeculares

sprawy świeckie

Teoria prawa i część ogólna prawa cywilnego

The theory of law and the general part of civil law

lex perfecta

dosł. prawo doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją nieważności.

lex plus quam perfecta

dosł. prawo bardziej niż doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności.

lex minus quam perfecta

dosł - prawo mniej niż doskonałe - to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną).

lex imperfecta

dosł. prawo niedoskonałe - norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji.

praeter legem

obok ustawy – o działaniu nie stojącym w sprzeczności z prawem, ale i nie przewidzianym wprawie; poza prawem

contra legem

wbrew ustawie

iuxta legem

zgodnie z ustawą; zwyczaje zgodne z prawem

ratio legis

cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe

ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio

gdzie ten sam cel, tam także takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne

per analogiam

przez podobieństwo, analogię

analogia legis

wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprzez ustalanie konsekwencji prawnych faktu, który nie jest jeszcze szczegółowo uregulowany w prawie

analogia iuris

analogia z prawa) – analogia z ducha (istoty) prawa. wnioskowanie zcałego systemu prawa; wnioskowanie poprzez zastosowanie do stanu rzeczy, analogiaprawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczącej podobnego stanu (w prawiecywilnym)

a contrario

z przeciwieństwa, (wychodząc) z przeciwnego (założenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem

praesumptio facti

domniemanie faktyczne, relacja opiera się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego; na podstawie pewnych faktów o innych, np.: domniemywa się, że podeszczu jezdnia jest śliska

praesumptio iuris

domniemanie prawne, np. domniemanie

praesumptio iuris tantum

domniemanie wzruszalne, domniemanie wyłącznie prawne, czyli usuwalne, – można je obalić dowodem przeciwnym – np.: domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w małżeństwie

praesumptio iuris ac de iure

domniemanie prawne niewzruszalne – nie można go obalić dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie występują wyjątkowo – np. rękojmia wiary ksiąg wieczystych

lex generalis

ustawa ogólna

lex specialis

ustawa specjalna, przepis szczególny

lex retro non agit

ustawa (prawo) nie działa wstecz

desuetudo

dosł. odwyknienie, odzwyczajenie, - jedna z reguł derogacyjnych - wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie; zaprzestanie

lex posterior derogat legi priori

prawo ustanowione później (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw i tym samym stopniu szczegółowości) należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej.

lex specialis derogat legi generali

prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych otej samej mocy, np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym.

lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

przepis ogólny późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykładni przepisów.

de lege lata

o ustawie obowiązującej,

de lege ferenda

o ustawie, która ma być uchwalona,

erga omnes

wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich, np. prawa rzeczowe

inter partes

między stronami, np. zobowiązania z umów

da mihi factum, dabo tibi ius

daj mi fakt, dam ci prawo; udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo (a przyznam ci rację, a wymierzę sprawiedliwość).

iura novit curia

sąd (urząd) zna prawo, zasada prawna wskazująca na to, że sąd zna obowiązujące przepisy i stosuje je z urzędu, niezależnie od tego, czy strony postępowania się na nie powołują, czy nie.

sensu stricto

w ścisłym znaczeniu

sensu largo

w szerokim znaczeniu

clara non sunt interpretanda

jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni,

ex definitione

(co wynika) zdefinicji

qui suo iure utitur, neminem laedit

nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.

prior tempore potior iure

pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa

expressis verbis

wypowiedziane wyraźnie słowami; dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie

superfluum

coś ponad; np. zbędne powtórzenia nie wnoszącego nowości do systemu prawa

numerus clausus

określona liczba, liczba zamknięta, ograniczona np. ograniczone prawa rzeczowe

prima facie

na pierwszy rzut oka,

inter vivos

między żyjącymi, np. czynności prawne – umowy

mortis causa

na wypadekśmierci, np. czynności prawne – zapis, testament

genus perire non censetur

rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną, gatunek nie ginie

causa solvendi

celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu. powód zwolnienia się

causa donandi

dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna. powodem jest darowizna.

causa obligandi vel acquirendi

celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż i najem.

ad incertas personas

do niepewnych osób; (oferty) adresowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców

per facta concludentia

przez zaistnienie pewnych faktów; w sposób dorozumiany

ad solemnitatem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności

ad probationem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) dla celów dowodowych

ad eventum

(forma czynnościprawnej zastrzeżona) dla wywołania określonych skutków prawnych

reservatio mentalis

zastrzeżenie dokonane w myśli, zmieniające treść słów wypowiedzianychgłośno; potajemne zastrzeżenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna zoświadczeniem woli.

essentialia negotii

przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej – składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego

naturalia negotii

przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej – składniki treści czynności cywilnoprawnej, które powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą, czynność jest ważna

accidentalia negotii

podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej, które nie wpływająna istotę tej czynności jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych.Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna. dodatkowe ważności czynności prawnej

negotium claudicans

„czynność prawna kulejąca”, czynność prawna dokonana przez osobę do tego nie niezdolną (np. małoletni) lub nieupoważnioną (np. pełnomocnik bez upoważnienia

dies a quo

termin początkowy

dies ad quem

termin końcowy

computatio civilis

sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia, w której najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba, tzw. komputacja rzymska...

computatio a momento ad momentum

sposób liczenia czasu – sposób bardzo dokładny (określona godzina) – od godziny zdarzenia

ex tunc

od samegopoczątku zawarcia, z mocą wsteczną

ex nunc

od teraz, odzaraz, od tej pory

ex contractu

(wynikły) z umowy(kontraktu)

ex delicto

(wynikły) z czynu niedozwolonego (deliktu)

verba legis

brzmienie ustawy

Prawo rzeczowe

property law

res omnium communes

rzeczy wspólne wszystkim ludziom

superficies solo cedit

to co jest ponad powierzchnią przypada gruntowi

iura in re aliena

prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe

actio in rem – erga omnes

powództwa o ochronę praw na rzeczy – wobec wszystkich (ale in personam –inter partes)

ius possidendi

prawo do posiadania rzeczy

ius utendi

uprawnia do użytkowania (używania) rzeczy

ius fruendi

uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy,

ius abutendi

uprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zużycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy.

ius disponendi

prawo rozporządzania (dysponowania) rzeczą

ius alienandi

prawo wyzbycia sie rzeczy

ius infinitum

prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone

nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść na drugiegowięcej praw niż sam posiada

solo consensu

samym porozumieniem, z samego porozumienia

accessio possessionis

doliczenie posiadania

accessio temporis

doliczenie czasu

in statu usucapiendi

w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia

lege non distinguente

ustawa nie czyni różnicowania

dominium directum

własność zwierzchnia (senior)

dominium utile

własność użytkowa(wasal)

condominium pro indiviso

współwłasność niepodzielna

rei vindicatio - cum omni causa

skarga wydobywcza (wystąpienie o zwrot rzeczy) – z każdego powodu, zkażdej przyczyny

actio negatoria

skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania pr. własności

non facere/ pati

znosić nie czynić – ten kto ma grunt obciążony prawem innego

dare

danie

facere

czynienie

non facere

nieczynienie

omittere

zaprzeczenie

pati

znoszenie

confusio

pomieszanie (np. ruchomości z nieruchomościami)

ususfructus

użytkowanie, służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania zniej wszystkich pożytków bez naruszenia jej substancji – bez zużycia

servitus in faciendi consistere nequit

służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ze strony właściciela nieruchomości służebnej

corpus

faktyczneposiadanie, fizyczne władanie rzeczą przez posiadacza (animus – wola posiadania)

animus rem sibi habendi, animus possidendi

wola posiadania dla siebie

nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest

nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadania

precario dans - accipiens

precario dans – oddający w precarium; precario accipiens – prekarzysta, otrzymujacy w precarium; precarium – umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie

beneficium possessionis

dobrodziejstwo posiadania

cautio damni infecti

kaucja (gwarancja) za szkodę, która będzie wyrządzona – stypulacja ocharakterze gwarancyjnym – odszkodowawczym

traditio corporalis

wręczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.

possessio vitiosa – non vitiosa

posiadanie wadliwe – niewadliwe, np. siła

longa manu traditio

przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania.

animus possidendi pro alieno

wola posiadania dla drugiego

traditio corporalis

wręczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.

longa manu traditio

przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania.

constitutum possessorium

sposób przeniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wręczeniarzeczy (traditio), wyłącznie na podstawie porozumienia stron, jeśli przenoszącywłasność zatrzymuje rzecz we władaniu,

traditio brevi manu

polega na tym, że następuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzierżyciela mocą samej umowy zawartej między posiadaczem a dzierżycielem, dzierżyciel miał już corpus, teraz mocą samej umowy przechodzi na niego posiadanie

ius retentionis

prawo retencji, prawo zatrzymania

ius tollendi

upoważnienie lokatora, dzierżawcy, wierzyciela zastawnego do usunięcia i odebrania przy zwrocie przedmiotu wszelkich poczynionych inwestycyj.

conditio sine qua non

warunek bez którego nie, warunek konieczny, nieodzowny, konieczne i niezbędne działanie, stan lub składnik

niemini deneganda

nikomu nie mozna odmowic

Prawo spadkowe

Law of Succession

ex lege

wg ustawy, z mocyprawa

successio in universitatem

sukcesja (nabycie praw) w całości, pod tytułem ogólnym, np. przyjęcie spadku w całości (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim – spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bonorum emptio!)

nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada

nasciturus pro iam nato habetur

Nasciturus pro iam nato habetur

nasciturus pro iam nato habetur quotiens decommodis eius agitur

mający się narodzić(dziecko poczęte) jest uważany za już narodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści (fikcja prawna).

in capita

według głów (naszczyciewierzchołku)

in stirpes

według szczepów (u podstawy), np. dzieci dziedziczące zamiast ojca później zmarłego

cum animo testandi

z wolą (zamiarem), myślą testowania