Biologia do matury - rozmnażanie się i rozwój organizmów

rozmnażanie

reprodukcja, zdolność do wytwarzania organizmów potomnych w sposób płciowy lub bezpłciowy, czynność zapewniająca przetrwanie gatunku

rozmnażanie płciowe

proces płciowy, połączenie ze sobą różnoimiennych gamet

rozmnażanie bezpłciowe

rozmnażanie bez procesu płciowego; potomne osobniki są identyczne z macierzystym

rodzaje rozmnażania bezpłciowego

podział komórki, pączkowanie, rozpad kolonii, fragmentacja, rozmnóżki, odrosty korzeniowe, rozłogi, kłącza, bulwy pędowe, cebule

podział komórki

podział poprzeczny, podłużny, wielokrotny

pączkowanie

dzieląca się komórka lub organizm tworzy rosnące uwypuklenie odrywające się od organizmu; np. glony

rozpad kolonii

najprostsze kolonie mogą się rozpadać nawet na pojedyńcze komórki, z których każda wytwarza nową kolonię; np. glony

fragmentacja

występuje głównie u wielokomórkowych sinic, glonów i grzybów; jest to podział mechaniczny plechy na mniejsze części, które od tej chwili stanowią odrębne organizmy

rozmnóżki

wyspecjalizowane komórki, grupy komórek lub organy służące do rozmnażania wegetatywnego, które po oderwaniu się od organizmu głównego tworzą nowy

odrosty korzeniowe

u niektórych gatunków, zwłaszcza tworzących podpowierzchniowe korzenie, mogą one tworzyć pąki przybyszowe, z których rozwijają się nadziemne pędy

rozłogi

płożące się odgałęzienia pędu; z ich pąkow bocznych wyrastają nowe pędy i korzenie; roślina oddziela się od macierzystej po obumarciu rozłogu; np. poziomka, truskawka

kłącza

podziemne, przekształcone pędy mające zdolność tworzenia pędów nadziemnych i korzeni przybyszowych; mogą zawierać duże ilości materiałów zapasowych

bulwy pędowe

podobne do kłączy, ale jednosezonowe i mające ograniczony wzrost; np. ziemniak

cebule

przekształcone pędy, których główną część stanowią liście spichrzowe; w pachwinach liści znajdują się pąki boczne mogące się rozwinąć w nowe cebule

zarodniki

spory, specjalne komórki służące do rozmnażania bezpłciowego u sinic, glonów, niektórych protistów, grzybów, mszaków i paprotników

poliembrionia

wielozarodkowość, sposób rozmnażania bezpłciowego, polegający na powstawaniu z zapłodnionej zygoty więcej niż jednego osobnika; np. pancerniki, niektóre gatunki os; u człowieka sporadycznie - bliznięta jednojajowe

autotomia

zjawisko polegające na odrzuceniu części ciała; dochodzi do niego głównie w sytuacji zagrożenia życia np. odrzucenie ogona przez jaszczurkę; u niektórych organizmów, np. rozgwiazd, odrzucone kawałki ciała mogą dalej żyć, dlatego można to zjawisko podciągnąć pod rozmnażanie

gametogamia

połączenie gamety żeńskiej i męskiej

gametangiogamia

połączenie wielojądrowej plemni z wielojądrową lęgnią; np. niektóre grzyby

somatogamia

połączenie jednojądrowych strzępek grzybni dwóch różnych osobników

mejoza postgamiczna

podział mejotyczny, występujący tuż po zapłodnieniu, proces charakterystyczny dla protistów, u których przeważa haploidalna postać życiowa

mejoza pregamiczna

podział mejotyczny występujący przed zapłodnieniem; jest to zjawisko typowe dla protistów, u których forma troficzna jest diploidalna oraz dla wszystkich zwierząt wyższych

izogamia

połączenie dwóch różnoimiennych komórek (gamet), obie gamety są ruchliwe i takie same pod względem morfologicznym, mają taką samą wielkość

anizogamia

łączą się ze sobą gamety ruchliwe, ale o różnej wielkości - najczęściej gamety żeńskie są większe od męskich

oogamia

duża, nieruchliwa gameta żeńska jest zapłodniona przez małą ruchliwą gametę męską

dwupienność

zjawisko występowania odrębnych roślin męskich i żeńskich

jednopienność

u roślin nasiennych jest to występowanie na jednej roślinie kwiatów męskich i żeńskich lub kwiatów obupłciowych

dzieworództwo

partenogeneza, odmiana rozmnażania płciowego, w którym niezapłodnione komórki jajowe przechodzą pełny rozwój osobniczy prowadzący do powstania w pełni dojrzałych płciowo organizmów.

obojnactwo

hermafrodytyzm; rozmnażanie płciowe związane ze zdolnością pojedynczego osobnika do wytwarzania plemników i komórek jajowych

plemnie

gametangia męskie u grzybów i części protistów, mszaków i paprotników

rodnie

gametangia żeńskie; występują u grzybów, protistów, mszaków i paprotników

jądra

gruczoły męskie u zwierząt

jajniki

gruczoły żeńskie

zaplemnienie

wprowadzenie plemników do dróg rodnych samicy; proces poprzedza zapłodnienie

zapłodnienie

proces połączenia komórki jajowej i plemnika, połączenie jąder komórek rozrodczych

organogeneza

proces różnicowania się listków zarodkowych w organy; w czasie organogenezy rozwijają się charakterystyczne cechy gatunkowe zarodka

listki zarodkowe

ektoderma, endoderma, mezoderma

ametabolia

brak form larwalnych, osobniki opuszczające osłony jajowe są podobne do osobników dorosłych; dalszy rozwój polega na wzroście lub wzroście i rozwoju niektórych układów narządów

metabolia

występują formy larwalne, które przechodzą przeobrażenie. Rozwój złożony występuje u wuelu bezkręgowców, minogów, ryb i płazów.

hemimetabolia

larwy są podobne do postaci dojrzałych, a różnice dotyczą przede wszystkim wielkości ciała i niepełnego wykształcenia niektórych narządów; brak stadium poczwarki

holometabolia

larwy nie są podobne do organizmów dojrzałych; ciało larw ulega gruntownej przemianie w stadium poczwarki

jajorodność

rozwój zarodkowy odbywa się w jajach; zarodki czerpią substancje pokarmowe z jaja; zjawisko występuje u większości bezkręgowców; wśród kręgowców występuje u ryb, płazów, gadów, ptaków i stekowców

jajożyworodność

rozwój zarodkowy odbywa się w jajach zmagazynowanych w drogach rodnych samicy; zarodki czerpią substancje odżywcze z jaja; osobniki młodociane opuszczają osłonki jajowe jeszcze w drogach rodnych samicy, stąd złudzenie żyworodności; zjawisko wystepujące u niektórych owadów, ryb, salamander, jaszczurek i żmij

żyworodność

rozwój zarodkowy odbywa się w drogach rodnych samicy; zarodki czerpią substancje odżywcze kosztem matki, zjawisko występuje u zwierząt łożyskowych, jamrajów, niekórych jaszczurek z rodziny scynków, niektórych salamander i części rekinów

owodniowce

organizmy które podczas rozwoju płodowego wytwarzają błony płodowe (owodnię, omocznię, kosmówkę)

ontogeneza

rozwój osobniczy, cykl przemian od powstania zygoty do naturalnej śmierci osobnika

czynniki wpływające na kiełkowanie

światło, temperatura, uwodnienie, rozkład inhibitorów

rośliny monokarpiczne

rośliny kwitnące tylko raz, po wytworzeniu kwiatu i owoców giną

rośliny polikarpiczne

rośliny kwitnące i owocujące wielokrotnie, są to byliny, krzewy, drzewa

fotoperiod

reakcja rośliny na czas trwania i periodyczne następstwa okresów światła i ciemności; są to przystosowania się roślin do pór roku

układ rozrodczy żeński człowieka

jajniki, jajowody, macica, pochwa, zewnętrzne narządy płciowe

układ rozrodczy męski człowieka

jądra, najądrza, pęcherzyki nasienne, przewód wytryskowy, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo-cewkowe, pracie, moszna, cewka moczowa

speramtogeneza

proces powstawania plemników w jąrdach

oogeneza

proces tworzenia komórek jajowych w jajnikach

budowa plemnika

główka, wstawka, witka